“President Zero” буюу ялагдаж буй Обама

Америкийн түүхэн дэх анхны Африк­-Американ буюу хар арьст ерөнхийлөгч төдийгүй 44 дэх ерөнхийлөгчөөр ялалт байгуулан ажиллаж буй Барак Обамагийн дахин сонгуулийн кампанит ажил өмнөх шигээ гялалзсан амжилтаар бялхсан байж чадахгүй байна. Гайхамшигтай уран илтгэх чадвар, нэг асуудлыг олон дахин ярьсаар бусдаар хүлээн зөвшөөрүүлэх цөхрөлтгүй зан, хүмүүстэй харилцаж сайнаар нөлөөлж чадах хосгүй харилцааны арга зүй гэх мэт олон давуу шинж чанар нь америкийн сонгогчдод төдийгүй дэлхийн бусад лидерүүдэд ч гүн нөлөө үзүүлсээр ирсэн билээ. Манай хошин шогийнхны илэрхийллээр бол “цаанаасаа ингээд төрчихсөн амьтан” мэт дэлхийд үнэлэгдэж Нобелийн энхтайвны шагналыг хүртэл авч амжсан америкийн гуравхан ерөнхийлөгчийн нэг.

Гэвч алдарт Галлапийн хамгийн сүүлд хийсэн санал асуулгаар америкчуудын дөнгөж 38 хувь нь түүнийг дэмжсэн бол өрсөлдөгч бүгд найрамдах намаас нэр дэвшсэн аль нэг нэр дэвшигчийг 46 хувь нь шууд дэмжинэ хэмээн саналаа илэрхийлжээ. 2008 оны ерөнхийлөгчийн сонгуульд 53 хувийн ялалт байгуулж байсан алтан үе ийнхүү уруудаж байна. Итгэлтэй хэлэхийн учир нь Галлапийн судалгаа бол мэргэжлийн хувьд хамгийн нэр хүндтэй судалгаа бөгөөд 1948 онд Харри Трумен дээр алдсаныг эс тооцвол 1936 оноос хойш өнөөг хүртэл Америкийн бүх ерөнхийлөгчийн сонгуулийн дүнг урьдчилан зөв тооцож ирсэнээрээ алдартай юм. Тиймээс ч Обама саяхан ABC news мэдээллийн сувагт өгсөн ярилцлагадаа одоогоор ялагдаж буйгаа хүлээн зөвшөөрчээ. Мэдээж одоогийн муу нөхцөл байдал нь жилийн дараа буюу 2012 оны арван нэгдүгээр сарын зургааны өдөр болох сонгуулийн дүнг шууд илэрхийлэх боломжгүй ч гэсэн америк шиг сонгогчдын хэт савалгаа багатай төлөвшсөн сонгогчидтой улсын улс төрчийн хувьд “улбар шар” түвшний хэмжээтэй аюулын дохио юм. Сонгогчдын тааламжгүй дүгнэлт нь юунаас шалтгаалж буй талаар судалсан мэргэжлийн улс төрийн менежерүүд болон зөвлөхүүдийн дүгнэлтүүд нь ихэнхдээ дараах гурван шалтгаанд зангидагдаж байна.

Hope Zero буюу эдийн засгийн чиг баримжаатай сонгогчид

Америкийн поллстеруудын бүгд санал нэгтэй хүлээн зөвшөөрснөөр америкийн сонгогчид бол эдийн засгийн чиг баримжаатай сонгогчид юм. Олонх америк сонгогчдын улс төрийг харах эхний өнцөг нь өөрийнх нь эдийн засгийн амьдралд сайнаар болон муугаар нөлөөлж байгаа эсэх дээр л шийддэгдэг. Ялангуяа хүйтэн дайны дараах сонгогчдын сэтгэл зүй нь илүү их прагматик болсон бөгөөд гадаад бодлого, аюулгүй байдал, цагаачлал зэрэг нь чухалд тооцогддог ч хамгийн чухалд тооцогдохоо больжээ.

Тиймээс ч 9 сарын 11-ний гол буруутан Осама Бен Ладенийг Обама устгаж чадсан нь ч түүний рейтингт шийдвэрлэх нөлөө үзүүлж чадахгүй л байна. Обамагийн боловсруулсан санхүүгийн зээл олгох систем болон эрүүл мэндийн даатгалын системийг социалист хэмээн шүүмжилж гарч ирсэн Tea Party хөдөлгөөн хамгийн хүчирхэг эсэргүүцлийн хөдөлгөөн болж өргөжсөн бол Occupy Wall Street хөдөлгөөн нь мөн л Обамагийн том хөрөнгөтнүүдийн татварыг нэмээгүй хэрнээ халамжийн зардлыг танаснаар их өрийн асуудлыг шийдэх гэсэн бодлогыг шүүмжилж богино хугацаанд нийгмийн дундаж давхаргаас доош ажилчин ангид хамаарах blue collar буюу хөх захтануудын дэмжлэгийг ихээр аваад байна. Товчхондоо Америкийн эдийн засгийн хүндрэлийг Обамагийн засаг захиргаа цаашдаа шийдэж чадахгүй гэж Америкчуудын 72 хувь нь үзжээ.

Гэхдээ энэ шүүмжлэл нь ганц Обамад хаяглаагүй бөгөөд агуу их нам буюу бүгд найрамдах намаас ерөнхийлөгчийн сонгуулийн сунгаанд оролцож буй топ таван нэр дэвшигчид ч давхар хаяглагдаж байна. Учир нь Галлапаас арван сарын эхээр хийсэн судалгаагаар бүгд найрамдах намын нэр дэвшигчид эдийн засгийн засгийн хүндрэлийг шийдэх талаар тодорхой ярихгүй зугтаж байна хэмээн олонх нь дургүйцсэн байна.

Change Zero буюу дэмжигч сонгогчдын “урвалт”

Ерөнхийлөгч Б.Обамаг 2008 онд ялалтанд хүргэсэн гол сонгогчид нь эдгээр сонгогчид байсан юм. Жорж Вашингтоны их сургуулийн профессор Давид Канторын хийсэн статистек судалгаагаар Америкийн нийт хар арьст сонгогчдын 95 хувь, испани гаралтай сонгогчдын 67 хувь нь Обамагийн төлөө саналаа “дугуйлжээ”. Америкийн сонгогчдийн бүлэг цагаанууд, харууд буюу Африк Америк, Испани гаралтангууд гэсэн гурван том төлөөллөөс бүрддэг тул ерөнхийлөгч Обамаг ялалтанд хүргэхэд change гэх алдарт үгээс илүүтэй түүний цагаан бус “цус” нь илүү нөлөөлсөн гэж нэг талаар хардаж болохоор байгаа биз. Гэвч бодит шалтгаан нь америкийн нийгмийн баялгийн хуваарилалтийн ихэнхийг цагаанууд хүртдэг бол дунджаас доош хамгийн бага орлоготой гол цөмийг харууд болон испанууд бүрэлдүүлдэгт байгаа юм.

Америк улс анх үүссэн цагаас л хойш ийм байсан баялгийн энэ хуваарилалтыг өөрчилж ядаж нийгмийн дундаж ангид очих change ийг Обамагийн урианаас харахыг хүсэж сонголтоо хийсэн ихэнх сонгогчид одоо түүнээс нүүр буруулцгааж байна. Обамагийн засаг захиргааны үеийн америкийн эдийн засгийн хямралд хамгийн ихээр өртөж хохирогсод нь эдгээр харууд болон испаниуд байсан төдийгүй элдэв төрлийн халамж, тэтгэлэг нь эдийн засгийг сулруулахын хэрээр тэд сая саяаараа ажилгүйчүүдийн эгнээнд шилжжээ. Обама нэр хүндээ өсгөхийн тулд даатгал болон халамжийн хөтөлбөрүүдийг ихээр нэмснээр татварын дарамтанд орсон үйлдвэрлэгчид болон жижиг дунд үйлдвэрлэгчид ажилтнуудаа цомхотгож эхэлжээ. Мэдээж хамгийн түрүүнд ажилчин ангийн гол төлөөлөл болох харууд, испаниуд халагдсан учраас өрсөлдөгчид нь Обамаг социалист хэмээн шүүмжлэхэд хүргэсэн билээ.

Job Zero буюу Обамагийн дэвшүүлсэн Job Act дэмжлэг авсангүй

Ерөнхийлөгч Обама америкийн эдийн засгийг сэргээх, ажилгүйдлийн түвшинг бууруулах зорилгоор 447 тэрбум ам.долларын өртөг бүхий аварга том төслийг өөрийн нэрээр санаачилж Сенат уруу оруулсан боловч дэмжлэг авч чадсангүй унажээ. Төслийн ерөнхий зорилго нь ажилгүйдлийг бууруулахын тулд зам дэд бүтэцийг шинэчлэх, сургуулийн засварт хөрөнгө оруулах, ажилгүйчүүдэд зориулсан үйлчилгээг нэмэгдүүлэх, орон нутгийн захиргаанаас багш нар болон гал сөнөөгчдийн орон тоо тэтгэмжийг нэмэгдүүлэх гэсэн гэгээлэг зорилго бүхий түүний төсөл дэмжлэг авсангүй. Ялангуяа бүгд найрамдах намын сенаторуудын зүгээс хүчтэй шүүмжлэлд өртжээ. Америкийн хүн амын олонх буюу 68 хувь ч түүний төслийг дэмжигдэж санхүүжилт олж чадна гэж эргэлзэж буй нь Галлапийн хийсэн судалгаагаар тогтоогджээ. Учир нь түүний төлөвлөгөө нь америкийн эдийн засгийг бүхэлд нь сэргээх тухай төлөвлөгөө биш түр зуурын гал унтраах төлөвлөгөө байна. Иймэрхүү яриа америкийн жирийн иргэд дунд Starbucks кафенуудад өрнөж байгаа төдийгүй харьцангуйгээр Ардчилсан намыг дэмждэг Вашингтон ДС орчимд ч ихээр яригдаж байгаа ажээ.

Гэвч улс төрийн хөшигний цаана бүгд найрамдахчууд Обамагийн хоригт тавьсан шалтгаанаа өөрөөр тайлбарлаж байна. Тэднийхээр бол Обамагийн энэ төлөвлөгөө нь сонгуульдаа зориулсан төлөвлөгөө бөгөөд юуны өмнө өөрийнхөө дэмжлэгийг алдсан нийгмийн эмзэг хэсэгийн олонх болох харууд болон испануудын ажлын байрыг дэмжсэн ажээ. Нөгөөтэйгүүр багш болон, гал сөнөөгчдийг дэмжсэн төсөл нь америкийн савалгаатай сонгогчдод нөлөөлөхөд чиглэсэн ажиллагаа гэнэ. Учир нь америкийн нийгэмд хамгийн нэр хүндтэй мэргэжил бол гал сөнөөгч, багш, цагдаа гурав байдаг бөгөөд Polls.com ийн хийсэн судалгаагаар савалгаатай сонгогчид тэдний үгийг илүүтэй дагна хэмээн хариулжээ. Уншигчид хэрвээ анзаарсан бол сенатын сонгуульд нэр дэвшигчдийн сурталчилгааны материал дээр fire Fighter endorsed гэсэн тэмдэглэгээ байдаг нь ийм учиртай ажээ.

Эдгээр гурав бол ерөнхийлөгч Обамагийн хувьд мэдээж зөвхөн бодит нөхцөлд тулгуурласан хүндрэл. Энэ хүндрэлийг хэрхэн даван туулж дахин ялж чадах вэ гэдгийг тэр өөрөө болон түүний сонгуулийн стратегичид тодорхойлно. Хамгийн сүүлийн мэдээгээр бол Обамагийн гол стратегичид түүнд ялах гол түлхүүр бол independence voters буюу бие даасан аль нэг нам дэмждэггүй сонгогчид хэмээн зөвлөсөн байна. Одоо харин тэдэнтэй хэрхэн тулж ажиллахыг хөндлөнгөөс нь ажиглаж л байцгаая.

Summary of So dumn much money

The first thing that made me wonder when I came in the Washington DC two months ago from Mongolia was quiet and boring situation of the world’s most powerful country’s capital city. It was shocking to see that Washington DC is small city, which is full of hundreds of foundations, non-profit organizations and firm buildings because I was expecting that the city make decisions on the world future should be busy and big city where “political kitchen” should be hot and boiling. Just after I read Robert Kaiser’s book, now I have a little understanding of American political structure, especially in last three decades after 1980, how lobbyist influence indirectly to decisions and change political process.

In my opinion, author write very honest and brave about inside of American political life, specifically politicians’ “mother’s milk”, in other words, source of the money. The thing named as a corruption or bribery in most other countries named as a lobby in the U.S[1]. The author proves that reason of this “legalized bribery” still existing in this country is because both parties have satisfactory for their interest by Schlossberg and Cassidy’s creative lobbying process.

However Obama administration is trying to find more commonsense approach for this legalized but morally wrong relationship, I couldn’t find more information whether they found perfect way or not. Maybe it’s because of my poor language skills. Yet I’m very thankful for the author for informing about lobby groups in the America and their immoral “inner secret.” Although I don’t think that whole lobby groups are bad.

I’m pragmatic person; so I had two summaries after I read this book. First of all in Mongolian political process by legalizing lobby groups in certain level, we can reduce secret briberies so that public can know who support what and how. In Mongolian condition we have to accept industrial and small-middle business lobby groups, not the big financial supporters like the mining, energy or alcohol, cigarette and medicine branches.

Second, recently Mongolia create own lobby group in Washington DC and made an agreement with the U.S. government to get three types of supports. Therefore I think we can practice that lobby group and use it in Mongolian politics. If it’s really possible to influence on decision, which would be useful for small Mongolia, using lobby groups, why can’t we use it. I think it’s possible.

Манайд ”гуанзны” улс төр л байна

Ардчилсан залуучуудын холбооны удирдах зөвлөлийн гишүүн О.Чулуунбилэгтэй ярилцлаа. Тэр Жорж Вашингтоны их сургуульд улс төрийн менежмэнтээр суралцаж байгаа.

-Сүүлд бичсэн “Тэмүүжин, Батзандан, Хүрэлсүх гурав” гэж нийтлэлийг тань уншсан. Тэгээд “Ардчилсан нам залуучуудаа дэмжихгүй, тэдэнд орон зай олгохгүй байна” гэдэг дүгнэлт хийсэн л дээ. У.Хүрэлсүх болохоор зөв ч бай, буруу ч бай шинэ үеийг бөөн бөөнөөр нь нам руугаа цутгаж байна, карьерийг нь дэмжиж байна. Харин Ардчилсан намд яг одоо харагдаж байгаа залуусын төлөөлөл гэвэл Л.Гантөмөр, Х.Тэмүүжин хоёр. Огт хоёр өөр менежмэнт явж байна, тийм үү?

-Ер нь тийм шүү дээ. Аль ч улс төрийн хүчний хувьд, тэр нь Монголд байна уу, хаана байна гэдгээсээ үл хамаараад хүний нөөцийн асуудлаа хамгийн чухалд тооцдог. Улс төрийн нам гэдэг хуучнаар хагас төр байлаа. Одоогийн ардчилсан нийгэмд нам гэдэг улс төрийн зах зээл дээр байгаа нэг л эд эс. Маш олон намууд байна, тэдэн дунд өрсөлдөх чадвартай байх ёстой. Зах зээл дээр байгаа компаниуд, Google, Microsoft хүний нөөцөө сайжруулснаар гарч ирсэн шиг улс төрийн намууд ч гэсэн 20, 40, 60 жилийн дараа ямар байх вэ гэдэг дээр хүний нөөцөөрөө л өрсөлддөг болоод байна. Нам бол үзэл санаа, цаашаа оршин тогтнож, үйл хэргээ үргэлжлүүлэх ёстой. Тэгэхээр хүний нөөцийн хувьд хэр “лаг” байна гэдгээс хэр удаан оршин тогтнох нь хамаарах болоод байна. Хүний нөөцөө баталгаатай болгож, сайн залуусыг “face”-ээ болгон гаргаж ирж чадаж байна гэдгээрээ нийгмээс оноо авдаг тийм менежмэнт рүү орж байна. Харамсалтай нь үүнийг манайд хэн ойлгож байгаа юм. Уг нь Ардчилсан нам аливаа шинэчлэлийн түрүүнд явдаг уу гэвэл явдаг. Яг намын дотоод зохион байгуулалт, менежмэнтийн асуудал дээрээ харин маш муу ажиллаж байгаа.

-Нийгмээ шинэчлэх тухай л яриад байдаг. Гэтэл намынхаа дотоод зохион байгуулалтыг хийж чадахгүй байна гэж үү?

-Улс төрийн намын тухай ойлголтоо Ардчилсан намын лидерүүд шинэчлэх ёстой л гэж бодож байна. 1990 оны талбайн улс төрийн менежмэнт одоо биш болсон, өөр менежмэнт хийх ёстой. Талбай дээр гараад орилдог, хүмүүсийг дагуулаад жагсдаг менежмэнт хоцрогдож, сонгогчид ч их өөрчлөгдөж. Одоо улс төр илүү мэргэшсэн, нийгмийн тодорхой сигментүүд рүү илүү хандсан, тэднийг багцалсан байдлаар явж байна. Гэтэл тийшээгээ чиглэхгүй, ерэн онд ямар улс төр хийж байсан яг тэр менежмэнтээ хийгээд байгаа учраас нэгдүгээрт хүмүүс тэр менежмэнтээс нь залхаж байна. Хоёрдугаарт намд тулгамдаж байгаа, хүний нөөц, намын санхүүжилт зэрэг асуудлыг тэр менежмэнт чинь шийдэж чадахгүй байна. Тэгэхээр үүнийгээ хүлээн зөвшөөрч шинэчлэл хийх ёстой л гэж бодож байна.

Ардын намын хувьд үүнийг аймааар сайн ойлгоод хийгээд байгаа юм биш л дээ. Тэдний явж ирсэн нэг хуучин уламжлал, дотоод сургалтын систем, хүний нөөцөө бүрдүүлдэг, гадагшаа багцалж чаддаг арга барил нь одоохондоо бариад байна. Дахиад хэдэн жилийн дараа МАН яг Ардчилсан нам шиг хүний нөөцийн асуудалтай тулгарна.

-Яагаад?

-Яагаад гэвэл миний харж байгаагаар МАН өөрөө үнэт зүйлсийн зөрчилтэй. Үнэт зүйлс нь энэ шинэ цаг үед их сонин байдалд орчихсон. Нийгмийн ардчилал гэж юу юм, тийм ардчилал байдаг ч юм уу. Социалист үзэл санааг л ардчилсан нөхцөлд тохируулаад хэрэглэж байгаа хэлбэр шүү дээ. Тийм учраас тэд хүний нөөцөө бүрдүүлэхдээ үнэт зүйл, үзэл санаагаараа биш, зүгээр л залуучуудыг худалдаж авч байна. Албан тушаал, мөнгө, тендер амлаж байна. Чадалтай залуучуудыг нийгмийн салбарт дэмжихээ амлаж байна. Энэ нь нэг талаар зөв. Гэхдээ нөгөө талаар намын гол лидерүүд, гол цөм нь үнэт зүйл, итгэл үнэмшил дээр л бүрдэж байх ёстой шүү дээ. Энэ процесс нь өөрөө МАН-ыг маш хурдан либералчилж байна. Залуучуудынх нь дотоод үзэл бодол нь либерал мөртлөө мөнгө төгрөг, тендер авмаар, албан тушаал ахимаар санагдаад л орчихсон. Тийм хүмүүс өөрийн эрхгүй итгэл үнэмшлээ дагаад илүү либерал зүйл хийгээд ирэхээр одоогийн МАН-ын хүч хэдэн жилийн дараа задрана. Нийгмийн ардчилал гэдэг нь ямар ч утгагүй болж хувираад, ахиад л “бидний үнэт зүйл юу байх вэ” гэдэг эрэлд гарна. Энэ задрал нь харин Ардчилсан намд түрүүлээд явж байна, үүнийгээ хурдан шийдчих хэрэгтэй. МАН-ын хувьд бол миний харж байгаагаар 2016 оноос ч юм уу, тэр хавьцаа задрах л байх. Итгэл үнэмшил нь өөр юм чинь яах юм бэ. Төр мундаг, төр агуу гэж ярих хэрэгтэй болдог, гэтэл өөрсдөө амьдрал дээр дандаа бизнесмэнүүд. Тэгэхээр энэ намын үнэт зүйл дахиад өөрчлөгдөнө. Тэр үед нь харин намын дарга нь хэн байхыг бүү мэд.

-Яг энэ асуудлаар ултөрчидтэй ч юм уу, залуучуудтай, намынхантайгаа санал солилцож үзсэн үү? Ер нь энэ тухай ярьдаг хүн байна уу?

-Судлаачид л хөндлөнгөөс харж байгаа учраас “тийм” гэдгийг хэлж байна. Судалгаа нотолгоо, шинжлэх ухаанд итгэх итгэл үнэмшил манай улстөрчдөд харин хэр байгаа юм. Өмнө нь болоод байсан, болох л байлгүй гэдэг зарчмаар л явж байгаа шүү дээ. Залуучуудын хувьд ч тийм проблем байх шиг байна. Болохгүй, бүтэхгүй байна гэдгийг нь бол хараад байна. Ядаж өөрийнх нь ирээдүйн карьертай холбоотой шүү дээ. Гэхдээ яаж шийдэх вэ гэдэг шийдэл, менежмэнтийн хувьд л гацаанд ороод байх шиг. Энэ процесс ганцхан манайд тохиолдож байгаа юм биш. Америкийн хамгийн агуу нам гэдэг БНН бас яг манайх шиг ийм проблемд орчихсон байна. 100 жилийн түүх, хамгийн агуу нам гээд яваад байдаг. Ярьж байгаа юм нь яг л манайх шиг хуучнаараа. Цэрэг зэвсэг, эх орон, Америкийн хүчирхэгжил. Тэр нь тэгээд Америкийн залуучуудад ажлын байр бий болгох юм уу. Гэтэл нөгөө соиалист чиг баримжаатай гэдэг Ардчилсан нам нь залуучууд дээр тусгай хөтөлбөр боловсруулаад, дэмжээд гаргаад ирчихсэн. Ерөнхийдөө барууны чиг баримжаатай намуудын бас нэг дутагдал байна л даа. Хүн өөрийнхөөрөө амьдрах ёстой, биеэ даах ёстой гэдэг байсан нь одоо бас тийм биш болоод эхэлж байна. Хэт туйлшраад байгаа учраас. Үүн дээрээ л шийдлээ олох ёстой.

-Eparty-г хийнэ, интернэтийг улс төрийг хөгжүүлнэ гэж ярьж байсан. Энэ ажил эхэлсэн үү, ямархуу явж байна?

-Яах вэ, эхлээд л явж байна. Би ч жаахан дэврүүн сэтгэлээр эхэлсэн л дээ. Гол нь хүмүүст ойлгуулах хэрэгтэй байна, гэхдээ залуучуудад биш. Зах зээл бол хангалттай байгаа, гол нь шийдвэр гаргах төвшний хүмүүстэй ойлголцох хэрэгтэй байна. Яагаад гэвэл энэ чинь өөрөө улс төр. Ерөн оныхоо улс төрөөс татгалзах цаг болсон байна, сонгогчид ч их завгүй болсон байна. Талбай дээр жагсаал болоход хүмүүс дэмжээд байгаа мөртлөө очихгүй байна гэдэг чинь нэг залуу тэнд бизнес хийх гээд, нөгөө энд бас нэг компанид ажиллаад байна. Улс төрийн оролцоогоо нэмнэ гээд талбай дээр очоод орилоод байж болохгүй байна шүү дээ, маргааш нь ажилүй болохоос өгсүүлээд. Уг нь хувь хүнийхээ хувьд дэмжээд, “нээрээ ч болохгүй, бүтэхгүй байна” гэдэг. Манайхан харахдаа “залуучууд улс төржихгүй байна, амиа бодож байна” гэдэг. Үгүй ш дээ, аргаа л олохгүй байгаа байхгүй юу. Шинэ орчин, шинэ үе гарч ирж байгаа учраас. Энэ үе маань интернэтийн орчин, интернэтийн улс төр лүү орж байна. Америкийн улс төр гэхэд тэдний судлаачдын ярьж байгаагаар 75 хувь нь онлайн хэлбэр лүү орчихсон. Чи юу хийж байна, ажиллаж байна уу, амарч байна уу гэдгээсээ үл хамаараад 24 цаг онлайнд байна. Түүгээрээ үзэл бодлоо илэрхийл, нэгд, интернэтийн улс төрөө хий, үгээ хэл, жагс, хажуугаар нь ажлаа хий. Тэр нь Social network шүү дээ. Facebook-ийн хувьсгал Арабад гарлаа л гэнэ. Facebook мундагтаа биш, Social network тэр боломжийг нь бүрдүүлээд өгчихөж байна. Манайх ч гэсэн тэр чиг рүү хүссэн хүсээгүй хэдэн жилийн дараа орно. Тийм учраас залуучуудад тэр боломжийг нь бүрдүүлж өгөхийн тулд Eparty гэж Social network маягийн юм хийх гээд байна л даа. Зардал их өндөртэй юм байна. Би ч өөрөө эхлээд их дэврүүнээр бодож, facebook шиг л хийчих юм бодоод байсан чинь Facebook-эд хэдэн мянган хүн ажилладаг билээ, би хэдэн админтайгаа хэр удаан ноцолдох билээ, хэдэн төгрөгтэй билээ. Хол ялгаа байна аа. Хүмүүст хэлж ойлгуулаад, хувьцаа босгох хэрэгтэй юм шиг байна. Үр дүнд нь залуучууд илүү соёлтой улс төр лүү орно. Уг нь бол хэрэгцээ нь байна, залуучууд онлайнд байна, харамсалтай тэднийг нь нэг зүгт чиглүүлээд, багцалж өгөх юм байхгүй болохоор сэтгэгдлийн дор байлддаг л ажилтай байна шүү дээ.

-Харьцангуй манайд facebook, twitter-ийн хэрэглээ ихэссэн шүү дээ, гэхдээ тодорхой хүрээнд...

-Ялангуяа facebook илүү өндөр юм билээ, би судалгаа хийж үзсэн. Twitter-т бол нийгмийн хамгийн идэвхитэй хэсэг болох 2500 орчим хүн л байгаа юм. Хоорондоо маш гоё идэвхитэй ярилцдаг, гэхдээ хязгаарлагдмал. Хэдхэн лидер, тэднийг дагадаг, бичдэг хэсэг залуус, компанийн менежерүүд, оюутнууд л байгаа байхгүй юу. Тэд нь маш идэвхитэй, тэгсэн хэрнээ тэр хэсэгтээ л багцлагдаад, задарч чадахгүй байна. Facebook хэрэглэгч бол аймаар хурдтай өсч байгаа. Эхэндээ фото альбом маягаар л ашигладаг байсан шүү дээ, охидууд нь гоё гоё зургаа оруулаад, хөвгүүд нь захиа бичээд л энэ тэр. Одоо бол facebook дээр байгуулагдаж байгаа бүлгүүд арай өөр болж байна. Өчигдөр Best them гэж бүлгийнхэн Боловсролын сайдад асуулга тавимаар байна гэхээр нь би бас саналаа хэлсэн л дээ. Ирэх даваа гаригаас албан ёсоор яваад, хариугаа хэлээд эхлэх байх. “Форум Монголиа” бол их мундаг юм билээ, “Гадаадад сурцгаая” бол бараг 5000 гишүүнтэй юм биш үү.

-Гэтэл масс хаана байна аа, яаж тэдэнд хүргэх вэ?

-Манайд заадгаар бол хамгийн гол нь эхлээд ойлголц гэж байгаа юм л даа. Дараа нь зохион байгуулалтад ор, зохион байгуулалтад орсон хэсэг нь нөгөө “соёлын үрийг тарина” гэдэг шиг массаа чирж яв. Гэхдээ массаа чирэхдээ манайх шиг манипуляц хийх биш, соён гэгээрүүл гэж байгаа юм. Жишээ нь, Үндсэн хуулиар санал асуулга явуулна гэхэд л “Ард түмэн ойлгохгүй” ч гэх шиг. Мэдээж тийм биш шүү дээ, ойлголгүй л яах вэ. Хамгийн гол нь иргэддээ зөв мэдээлэл өгч, улс төрийн боловсролтой болгох ёстой. Манайхан болохоор хэлэлцүүлэг хийгээд, санал бодлоо солилцоод байгаа мөртлөө зохион байгуулалтын асуудал нь орхигдчихоод байна. Зүгээр л ярьдаг. Ер нь манай улс төр тийм болчихоод байгаа. Ярилцдаг, санаа зовдог, үзэл бодлоо илэрхийлдэг, шүүмжилдэг. Тэгээд шийдэл нь юу юм гэхээр байхгүй. Улс төрийн менежмэнт дутагдаж байгаагийн л илрэл байх л даа. Хий дэмий ярьдаг, маргадаг, шүүмжилдэг, тэгсэн хэрнээ шийдэл нь байдаггүй. Тийм учраас масс түүнийг нь хараад залхаж байна. Больё, энэ улс төр чинь бүтэхгүй, улстөрчид худлаа юм байна гэдэг. Аргагүй шүү дээ. Шийдлийг яаж хийх вэ гэхээр шинэ менежмэнт хэрэгтэй, мэргэжлийн улс төр лүү орох хэрэгтэй л гэж харагдаж байна.
Өмнө нь талбай дээр гараад, ард түмнийг сэтгэл санаагаар дэмжээд, лидер болж харагддаг байсан. Одоо бол асуудал шийдэхийн тулд танхимд суугаад, тодорхой асуудлаар мэргэшээд түүнийхээ шийдэл дээр манлайлаад явах мэргэшсэн улстөрчид хэрэгтэй байна. Одоо манайд тийм манлайлал үзүүлж байгаа улстөрч байна уу. Том лидерүүдийг бол мэдэхгүй, Х.Тэмүүжин гишүүн л илүү дөхөж очих байх. Гэхдээ зөвхөн хуулийн чиглэлээр. Түүн шиг эдийн засгаар, нийгмийн асуудал, боловсролоор мэргэших, тийм мэргэшсэн улс төрчдийн манлайлал, салбарын манлайлагч нар хэрэгтэй байна. Тэр мэргэшсэн улстөрчдийн манлайллыг гаргаж ирэхийн тулд улс төрийн нам л менежмент хийх хэрэгтэй гэдэг юм билээ. Манай намууд болохоор нэг л их мөнгөтэй, гоё залуу оруулж ирээд тавьчихдаг, CV-г нь харахаар бүгд л баруунд төгсөн, мундаг боловсролтой хүмүүс. Тэгсэн хэрнээ тухайн асуудлаараа мэргэшиж чадаагүй. Тэгээд л ах нарынхаа хуучин аргаар мөнгө тараагаад, том том ярилцлага өгч, гоё гоё юм яриад явдаг, шийдэл гаргаж чаддаггүй. Шийдэл харж байгаа хэсэг нь болохоор ийм улс төрийг гайхаж хараад л сууж байгаа шүү дээ.

-Улс төрийн менежмэнтээр судалгаа хийдэг, сурч байгаа хүмүүс манайд бий юу?

-Мэдэхгүй. Ер нь улс төрийн менежмэнт гэдэг ойлголт, мэргэжил чинь өөрөө Америкт бий болоод 10-хан жил л болж байгаа. Өмнө нь тэд яг л манайх шиг явж байсан. Улс төрийн менежмэнт, “пиар”-ыг сэтгүүлзүйн том том компани, пүүсүүд л хийдэг, түүний өмнө алдартай хүмүүс хийдэг байсан. Саяхнаас л арай нэг шинжлэх ухаанжих хэрэгтэй юм байна, менежмэнт гэдэг өөр юм байна гээд 10 жилийн өмнөөс бэлтгэж эхэлсэн. АНУ-д жишээ нь жилдээ 50 мянга орчим хүн сонгогддог юм байна, тэнд ажиллах менежерүүд нь дутагдалтай. Яг нэг учраа олоод бие даачихсан салбар ч бас биш л юм билээ.

-Та хаанахын нэр дээр сурч байгаа вэ, яг одоо юу хийж байна?

-Шинжлэх ухааны академийн нэр дээр сурч байгаа. Би ямар улстөрч болоод манлайлаад явна гэх биш, иймэрхүү юм байдаг юм байна лээ шүү гэдгийг л хэлж ярих байх даа. Төгсч ирээд. Одоо бол Eparty.mn-ээ хийж байна. Япон, Орост төгссөн хоёр залуутай нийлж, “Улс төрийн менежмэнтийн холбоо” гэж ТББ байгуулсан, “Улс төрийн технологи” гэж сэтгүүл гаргаж байгаа. Улс төрийн менежмэнт гэдэг чинь илүү мэргэжлийн, ёс зүйтэй байдаг юм байна гэдгийг ойлгуулах гээд л. Одоо бол намын генсекүүд л энэ ажлыг хийж байгаа шүү дээ. Америкт бол улс төрийн менежерийн ёс зүйн код хүртэл байдаг, түүнийг нь орчуулаад гаргах жишээтэй.

-Тухайлбал, манайд үгүйлэгддэг ёс зүйн ямар шалгуурыг тавьдаг гэж?

-Хамгийн наад зах нь “Нэг сонгуулиар нэг л намд ажиллана” гэж байгаа шүү дээ. Гэтэл манайд 2008 оны сонгуулиар нэг хүн хоёр талд ажилласан. Сүүлдээ өөрөө өөртэйгөө өрсөлдөөд байгаа ч юм уу.

-Хэн, “Боролдой”-н Мягмар уу?

-Тийм. Манай намын гол “пиарчин” байгаад сүүлдээ МАХН-ын “пиарчин” болсон шүү дээ./инээв/ Мэргэжлийн бус хүн орж ирэхээрээ гялс мөнгө цохичихоод л гараад явчихаж байхгүй юу. Хувьцаа гаргана гэдэг бол Ардчилсан намын гол санаа. Тэгэнгүүт нөгөө мундаг “пиарчин” нь гарч ирээд “Ард нь тоо тавихгүй бол ард түмэн наад хувьцааг чинь ойлгохгүй” гэдэг. Тэгээд тоо тавингуут нөгөө нам дахиад өөр тоо тавих жишээтэй. Үр дүнд нь хоёр нам хоёулаа бэлэн мөнгөний амлалтад унаж л байгаа байхгүй юу. Нөгөө мундаг “пиарчин” нь алга болчихсон. Уг нь бол хувьцаа олгоно гэдэг ямар гоё санаа билээ. Хичнээн хоёр нам нэр хүнд муутай ч гэсэн ард түмнээ хорлочихьё, бэлэн мөнгө тараая гээд шууд амлаж эхлэхгүй шүү дээ. Том “пиарчид”-ын зөвлөгөөгөөр л будаа болоод үлдэж байгаа юм. Тийм учраас улстөрчдийг өөрчлөх гэхээсээ илүү менежерүүдийг бэлтгэх, мэргэшүүлэх тал руу ажиллах ёстой юм байна. Улстөрчид бол үнэндээ нийгмийн талаар ойлголтгүй шүү дээ, массаасаа тасарчихсан. Эргэн тойронд байгаа хүмүүсийнхээ хэр хэмжээгээр л мэдээлэл авч байгаа. Хоёр зүйлийг л чанд баримтал. Нэгдүгээрт нийгмийнхээ сэтгэлзүйг мэдэж бай, хоёрдугаарт нийгмийн дэвшил, өөрчлөлт, цаашид юу хэрэгтэй байна гэдгийг сайн мэдэрч тэр хоёр зүйл рүү л шахмаар юм шиг байна лээ.

Манайд болохоор улс төрийг мэргэшил гэж хардаггүй учраас гуанзан маягийн улс төр яваад байгаа. “Ард түмнээ бодно” гэхээр тойрогтоо очоод хамгийн ядарсан иргэн юу хүсч байна, тэдэнд зориулаад олонхийн бодлогыг гаргаад байдаг. Гэтэл улс төр гуанз биш. Гуанз байлаа гэхэд 7 буудалд байгаа ядарсан иргэн бол бууз л захиална. Гэтэл буузнаас гоё зүйл байдаг юм, гуляш ч юм уу захиалж болдог гэдгийг тэдэнд санал болгож, хүлээн зөвшөөрүүлээд, нийгмээ чирж явах ёстой байхгүй юу. Манай улстөрчид тэгж нийгмээ чирж явахын оронд “Чамд нүүрс хэрэгтэй юу, май” гээд дунд нь ороод холилдоод яваад байна. Нөгөө талаар илүү боловсролтой сонгогчдод болохоор тэдний хийж байгаа энэ ажил гологдоод “улстөрчид бүтэхгүй” гээд, яах учраа олохгүй яваад байна.

-Сүүлийн үед улс төрд харьцангуй залуус орж ирж байна. Тэр залуучуудаас яагаад тийм ялгарал, манлайлал харагдахгүй байгаа юм бэ?

-Тэд нар өөрсдөө нийгмээ манлайлаад явахын оронд яг хууччуул шигээ ажиллаж байна. Д.Зоригт сайд гэхэд боловсролтой залуу хүн. Тэгсэн хэрнээ Эрчим хүчний сайд хийгээд тойрогтоо нүүрс тараагаад явж байна. Өмнөх 10 жилд улстөрчид ямар байсан, яг давтаад явж байгаа. Улс төрийг илүү мэргэшсэн, цэвэр байдал руу оруулахын тулд менежерүүдийн оролцоо их. Тиймээс би зарим нэг их, дээд сургуултай ярьж байна, ийм анги нээж болох уу гэдэг ч юм уу.

-Америкт бий болоод дөнгөж 10 жил болж байгаа зүйлийг Монгол авчирч тулгаад хүлээж авах уу гэдэг бас сонин байна?

-Дэлхий хавтгай болж, даяарчлалын үр шимийг бид ч гэсэн хүртэж байгаа үед тэнд байгаа бэлэн зүйлийг заавал хэдэн жилээр хүлээж яах юм. Зарим талаараа бид Америкаас ч хурдан өөрчлөгдөж байгаа шүү дээ. Жижиг нийгмийн гоё зүйл нь маш хурдан шинэчлэгддэг, болж байгаа болохгүй байгаа нь ч гэсэн маш хурдан мэдрэгдэж, үр дүн нь хурдан гардаг. Тийм учраас би их өөдрөгөөр харж байгаа. Дуугуй байгаад байж л болохгүй юм байна. Аль болохоор өөрчилмөөр байна, шинэчилмээр байна гэж дуугарч л байх хэрэгтэй. Хоёрдугаарт сонгогчдын боловсролыг ч гэсэн дээшлүүлж, улс төрийн зөв мэдлэг, итгэл найдвар өгөх хэрэгтэй.

-Харамсалтай нь, улстөрчдийн зүгээс сонгогчдыг мэдээлэлтэй, мэдлэгтэй болгох эрмэлзэл огт харагддаггүй, тэр нь өөрсдөд нь санал худалдаж авахад хялбар байдаг юм шиг билээ?

-Мажоритари тогтолцоотой учраас тэгээд байгаа юм. Тойргоо л малладаг манай улстөрчдийн одоогийн имиж яг л хуучин нэгдлийн дарга нарын имиж шүү дээ. Өвсийг нь аваачиж өгдөг, эргэж тойрдог, тэгэхдээ заавал ч үгүй нэг ууттай юм өгнө, “хаваржаандаа төдийд буугаарай, өвөлжөөндөө өвс буулгаарай. За, би машин чирээд ирлээ шүү, маргааш нүүгээрэй” гэдэг. Жижиг тойрог учраас яг нэг тийм улс төр яваад байгаа. Уг нь бол залуу улстөрчид нь нийлж шахаж байгаад том тойрог руу ормоор байгаа юм. Мажоритари тойрог чинь өөрөө холбооны улсын тойрог шүү дээ. Англи ч, АНУ ч холбооны улс, тийм учраас штатуудынхаа төлөөллийг хангахын тулд яах аргагүй тойргуудад хуваадаг. Манайх чинь өөрөө нэгдмэл улс шүү дээ. Америк тэгдэг учраас, Англи ийм учраас бид ингэж байгаа юм гэж манайхан яриад байдаг, уг нь бол биш л дээ. Хэрвээ манайд тойргоо томсгоод, пропорциональ руу шилжвэл улстөрчид чинь ч бас улстөрчид шүү дээ. Том улстөрд орохын тулд том л улс төр хийнэ, нийгмийнхээ хөгжлийг чирсэн том бодлого ярина.

-Eparty.mn хамгийн түрүүнд юу хийх вэ?

-Залуучууд улстөрөөс залхаж эхэлж байна, ямар ч шийдэл харагдахгүй байгаа учраас. Тэр хүн шийдэж чадахгүй байгаа бол чи оронд нь оч, “76 ямаа” гэхийн оронд чи өөрөө хий, яагаад тэнэг хүнээр удирдуулаад байгаа юм бэ, чи ч чадна шүү дээ. Ийм юм хийгээсэй гэхээр эд тоохгүй байна гэж байгаа бол түүн дээр нь бүгдээрээ нэгдээд шахъя. Хийхгүй бол харин дараагийн алхам руу орьё. Гомдохоосоо илүү өөрсдөө санаачлага гаргаад шахдаг, бүр болохгүй бол өөрсдөө оронд нь очдог тийм боломжийг хангаж өгөх механизм руу нь явья гэж байгаа юм. Түүний эхний ажил нь Eparty.mn. Нэг нууц задлахад хамгийн түрүүнд Ерөнхий сайдын E-mail рүү 20.000 mail явуулья л гэж байгаа юм. 200 хүн жагссанаас 20.000 mail явуулсан нь дээр биз дээ. Эхлээд блоклоно л биз, дахиад явуулна шүү дээ. Тэгж байж бид үзэл бодлоо хүчтэй илэрхийлэхгүй бол үг хүрэхгүй байна.

-Яг ямар асуудлаар?

-Шийдэгдэхгүй маш олон асуудал байна. Хамгийн наад зах нь хотын газрын асуудал. Шийдэж чадахгүй юм бол битгий ширээн дээрээ бариад бай, эрх мэдэл, төсвийг нь хотод нь өгчих. Чадаад хийж байгаа юм бол яг одоо хий, хотын даргатай яриад яах юм. Иймэрхүү асуудал харж байна. Залуустай зөвлөлдөхөөр их гоё санаанууд гардаг юм шүү дээ, яг улс төр сонирхдог хэсгээс нь. Нийт хүмүүст бол улс төрийн боловсрол олгохын төлөө л ажиллах хэрэгтэй байх.

Б.СЭМҮҮН

Зохиогчийн эрх: "Ардын эрх" сонин

My advice to Republican Party

One of my friends name is Michell and she says, “GOP is the party my grandparents vote for. I don’t like them because I’m not that old. If I vote for them it would be so boring. But tea party is more interesting to me.” I always hear this kind of words from many blogs, social network pages and even in the bars. So if people still keep this thought in their mind that would affect number of voters of 2012 presidential election and most of the youths might vote for Obama again.

Although, I read some polling result say that 18-25 years old youths seem to vote more for Republicans than Democrats by 52 percent. Critics think that youths, especially white youths who were supporting Obama’s leadership character and image started to doubt about him during this economic crisis and thinking to follow republicans. So in this case if I have to give recommendation to republicans, I would say following advice.

In 2004, 2008 Republicans didn’t pay attention on 18-25 years old youths, millennium generation. Instead they paid more attention on 35-60 years old voters. Therefore I would tell them to write a project of special program for the millennium generation since result of the vote might get similar. First of all, I will tell them “You should come over to the youths and tell them that to refresh the American dream their participation is important. We created American dream once, so we can do that again with you!” To do that we need to fight back with:

Limited federal government

Individual freedom

Personal responsibility

Free markets tax cuts

Who is going to tell this?

Most convenience and good image would be the tea party movement. It’s hard to count that youths will participate for vote if republicans do better organized tea party movement. In addition to that, they can bring their value of the republicans and talk about that to the youths, so that they could take some real votes in 2012 election.

If I were election manager of the Republican Party I would do TV reality show with the Tea Party for millennium generation and choose winner by public vote, which would be interesting. The prize for the winner could be Republican Party’s 2012 advertisement manager. In one hand, this would change some youths’ thoughts about GOP image, which is boring and old. On the other hand, republicans can take some point by showing to many college students that they support young generation in their party. This would be helpful to get votes from millennium generation.

My advice to the Democratic Party

According to the most public opinion polls’ results and 18-25 years old youths’ participation in the politics, it’s clear that they get tired of politics. Politics is something they don’t interest because it seems very different and boring world to them to get involved. In other words, they believe that they live without any political impact.

Therefore Democratic Party has to talk to this generation directly, instead of just telling them or showing them some slogan on the paper, in my opinion. But what exactly they should tell? How to deliver the message?

Due to the 2008 presidential election research, 18-25 years old youths, who are named Millennium generation, voted for Barack Obama. So I think now Obama should meet college students and give a good speech about “Who is change man?” This speech argument would be one of the factors that can influence to the college students. He has to tell them “Future of the America is your future. Therefore to solve your problem, you have to be the change man. That change man is the responsible citizen who participates for his or her community, school, college and county. So we can make a great change together and I’ll ask all the college students to become change man as a president. We have to show that not only the White House can change the U.S, but also every family can change the U.S.” I think Obama needs to talk this argument to the youths.

The reason why telling this to the millennium generation is because they are the most active people who are searching for who they really are, and what they want to do; but they can’t really find the answer because of the present political situation, process and discussions. Most of them need a superman who can change their life. So I think president Obama is right role for that superman.

However we should be careful. Should president give the same speech to the all college students or is it better to change some aspects based on college students’ diversity? In other words, it might be better idea to talk different change men to the different groups such as for African Americans, Hispanics, Asians and the others. Democratic Party also can organize “Change man movement.” Since president Obama first starts to talk about change man idea, youths will define who would be the change men themselves. I think it will also help youths to come, participate and vote for election if Democratic Party can organize this movement. Otherwise it’s not sure that young people will vote for election even though they support Obama.