СОНГУУЛИЙН ЯЛАЛТЫН СТРАТЕГИ

Амгаланбаатарын ГАНБААТАР | Оросоогийн ЧУЛУУНБИЛЭГ

            Юуны өмнө энэхүү бэсрэг ном нь шинжлэх ухааны онолын хүрээнд бичигдээгүй болно. Мөн зохиогчид монголын улс төрийн орчны талаарх суурь судалгаа хийх зорилго агуулаагүй гэдгийг зориуд онцлож байна. Харин улс төр судлалын шинжлэх ухааны улс төрийн менежментийн салбар ухааны хүрээнд сонгуулийн технологийн тухай хялбаршуулсан сурах бичиг болгон хэвлүүлж байна.  

Улс төр судлал нь улс төрийн менежмент,  түүнд хэрэглэгдэж буй технологийг хөндлөнгөөс судалдаг. Энэхүү бодлогын анализууд нь сонгуулийн стратеги төлөвлөлтийн хүрээнд:·      удирдах аргачлал,·      мэргэжлийн ёс зүй,·      шилдэг шийдэл, техникийн шинэчлэл,·      үйл ажиллагааны цар хүрээний өөрчлөлт,·      шинэ мэдлэг,·      шийдвэр гаргагчдад нөлөөлөх арга зүй гээд олон зүйл дээр улс төрчид, улс төрийн технологичид, менежерүүд, зөвлөхүүдэд онолын гол чиглэл болж өгдөг билээ.Дээрх харилцааг үндэс болгож бид энэхүү номыг монголын улс төрийн менежер, сонгуулийн стратегич, улс төрийн олон нийтийн харилцааны зөвлөхүүд, иргэдийн санаачилга, хөдөлгөөн, төрийн бус байгууллагын удирдлагуудад зориулан гаргалаа.Номын агуулгын хувьд бүх түвшний сонгуулийн үед сонгуулийн менежментийг хэрхэн хийх технологийг улс төрийн менежерийн ажлын дарааллаар тодорхойлж гаргахыг хичээлээ. Мөн шийдвэр гаргагчдад нөлөөлөхийн тулд юуг анхаарах, зохион байгуулалтыг хэрхэн зөв хийх талаар товч оруулсан учраас номыг сонгуулиас бусад үед ч ашиглах боломжтой юм. Ингэснээр энэ номын уншигч хэн боловч сонгуулийн кампанит ажлын стратеги тактикийг боловсруулж, сонгуульд ажиллах боломжтой болж байгаа юм.Ø  Нэгдүгээр бүлэгт манайд шинээр буй болж байгаа Улс төрийн менежер хэмээх мэргэжлийн тухай ерөнхий ойлголт багтсан. Улс төрийн менежер нь улс төрийн менежментийг хэрхэн хийдэг, ялангуяа сонгуулийн үеэр үйл ажиллагааны ерөнхий хуваариа хэрхэн гаргах, ажил үүргээ  тодорхойлох болон мэргэжлийн  ёс зүйн талаар өгүүлэх болно.Ø  Хоёрдугаар бүлэгт тойргийн сонгогчдоо хэрхэн зөв тодорхойлох  талаар өгүүлсэн болно. Сонгогчдоо зөв тодорхойлох нь нэр дэвшигч, сонгуулийн менежер хоёрын эн түрүүнд хийх ёстой үндсэн ажил юм. Тойргийн сонгогчдоо зөв тодорхойлсон эсэхээс тухайн нэр дэвшигчийн ялалт, ялагдал шууд хамаарна.            Өмнөх сонгуулиудад нэр дэвшигчид тойргийн сонгогчдоо сайн судлаагүйгээс үүдэж буруу зөрүү ярих, худал хоосон амлах, сөрөг имиж тогтоох, дэмий зүйлд цаг, мөнгөө үрэх, хүмүүсийн үгэнд хэт автах, өөрийн багтайгаа болон намын гишүүд дэмжигчидтэйгээ ойлголцож чадахгүй байх, өөртөө хэт итгэх эсвэл эсрэгээр идэвхгүй болох зэрэг олон сөрөг үр дагавар ажиглагдаж байв. Үр дүнд нь тухайн нэр дэвшигч сонгогчдод таалагдаагүйгээр барахгүй сонгогчид уулзалт цуглаанд ирэхгүй цааргалах, намын гишүүд дэмжигчид нь нэр дэвшигчийн эсрэг ажиллах,  бүр хөөж туух явдал дээрээ тулж байсан гашуун туршлага бий.            Тэгэхээр энэ бүлэгт сонгуулийн менежер маань ялах стратегиэ боловсруулахдаа “Snapeshot” буюу яг тухайн үеийн улс төрийн дүр зургийг хэрхэн тодорхойлж сонгогчдоо ангилах аргачлал, судалгааг хэрхэн ашиглах, мэдээллийг яаж боловсруулах талаар өгүүлнэ.Сонгуулийн менежерийн дараагийн хийх зүйл бол өөрийн нэр дэвшигчийг ялалтад хүргэж чадах сонгогчдын бүлгийг олж илрүүлэх явдал юм. Энэ талаар наймдугаар бүлэгт өгүүлэх болно. Бүх сонгогчдод таалагдах гэж зүтгэх, тэднийг худалдан авах гэж оролдох, аль эсвэл олныг хамарсан асар их зардал, хүн хүч шаардсан кампанит ажил явуулснаар ялалтанд хүрнэ гэж боддог нь манай нэр дэвшигчид болон менежерүүдийн хамгийн том ноцтой алдаа юм. Чухамдаа Та, танд байгаа таны “хатуу санал” болох намын гишүүд,дэмжигчид дээр ямар сонгогчдын бүлэглэл байснаар ялах вэгэдгээ тооцох ёстой. Тэд хаана байдаг, юу хийдэг, мэдээлэл хэрхэнавдаг, насны бүлэглэл нь ямар вэ гээд маш олон зүйлийг нэгтгэжзорилтот сонгогчдоо тодорхойлдог. Тэгж чадвал ялалт таны гарторно. Гуравдугаар бүлэгт: штабаа хэрхэн байгуулах талаар зөвлөгөө зааварчилгааг тусгалаа. Хамгийн жижиг загвараар штабт зайлшгүй байх ёстой бүтэц, ажил үүргүүдийг мөн орууллаа. Ер нь штабын бүтэц ямар байх нь тухайн тойргийн онцлог, нэр дэвшигчийн санхүүгийн чадавх, намын бүтэц гурваас нь шууд шалтгаалдаг.            Сонгуулийн үеэр нэр дэвшигчдийн штабд гардаг нийтлэг алдаа нь үйл ажиллагааны давхардал, эрх мэдлийн буруу хуваарилалтаас үүддэг. Нэг ажлыг бөөнөөрөө овоорч хийдгээс бусад ажлууд орхигдон, хариуцах эзэнгүй болж улмаар кампанит ажил доголдож эхэлдэг. Ялангуяа нэр дэвшигч болон сонгуулийн менежерийг тойрсон идэвхтэй хүмүүсийн бөөгнөрөл үүсэж удирдлагын мэдээллийн болон хяналтын үүрэг саармагжсан тааруухан жишээ штаб бүхэнд тохиолдох гээд байдаг.Тухайлбал, сонгуулийн ид үед нэр дэвшигчийг 20-30 хүн сул дагаж явдаг бөгөөд тэд “Та ялж байна, энэ удаа найдвартай ялна, би тийм нууц зүйл мэдлээ, ингэсэн нь дээр, тийм зүйлд мөнгө зарцуулахгүй бол ялагдах нь” гэх мэт  зөвлөх байдлаар шийдвэрт оролцож эхэлдэг нь маш аюултай.     Ø  Штабаа байгуулсны дараа хийх ёстой ажлын тухай тус бүлгээс унших боломжтой. Энэ бүлэгт сурталчилгаагаа хэрхэн төлөвлөх тухай асуудлыг багтаасан. Үүнд,  мессеж, уриа үг, логог хэрхэн боловсруулах, сонгогчдын ямар бүлэгт чиглэх, түүнийг хэн, яаж тэдэнд хүргэх болон санал асуулга хийх аргачлалууд, тараах материалд анхаарах зүйлс, хэрхэн төлөвлөгөө гаргах болон сонин сэтгүүлийн бодлого ямар байх зэрэг сурталчилгааны стратеги боловсруулах ажлууд багтсан.Ø  Дөрөвдүгээр  бүлэгт, хэвлэмэл материалыг хэрхэн бэлдэх талаар зөвлөмж орсон. Бүлэгт  оршихуй эс оршихуй, зөв байрлал, хэвлэмэл сурталчилгааны хэлбэрүүд, самбар, сонин сэтгүүл, тараах материалуудын тус бүрийн зорилтот сонгогчид, хэлбэрүүдийн онцлог, давуу болон сул талууд, анхаарах зүйлс, зарим шилдэг шийдлүүдийн талаар өгүүлсэн болно. Сонгуулийн менежерүүд маань энэ бүлгээс хэвлэмэл материал бэлдэх арга зүйн мэдлэгтэй болох болно. Ø  Тавдугаар бүлэг нь харилцааны элемент буюу манайхны нэрлэж заншсанаар PR-ийн тухай өгүүлнэ. Энэ бүлэгт сайн PR мэргэжилтнийг ямар шалгуураар авахаас эхлээд хэвлэмэл материал, төлбөрт болон төлбөрт бус мэдээлэл, телевиз, радио, сонин, вэб сайт, хэвлэлийн ажилтан, харилцааны дотоод сувгууд, зэрэг мэдээллийн сүлжээ болон брэнд үүсгэх тухай өгүүлсэн.Номын  төгсгөл хэсэгт бүлгүүдэд өгүүлсэн сэдвийн хүрээнд ашиглаж болох схем, материал, харилцах хаяг зэргийг товч оруулсан бөгөөд гадаад орнуудын дэлгэрэнгүй мэдээллийг авах боломжтой. Мөн Монголын сонгуулиудад амжилттай болон сөрөг үр дагавар авчирсан түүхэн жишээ, баримт хавсралтуудыг ч эндээс үзэх боломжтой юм. 

О.Чулуунбилэг: Засгийн газар бизнесменүүдийг гэнэдүүлэхгүй

АН-ын ОНХА-ны нарийн бичгийн дарга О.Чулуунбилэг АНУ-ын Жорж Вашингтоны их сургуульд  Улс төрийн менежментийн чиглэлээр суралцдаг.  Тэрээр монголын намууд төлөвшөөгүй, бодлогыг хувь хүмүүс боловсруулж байгаад шүүмжлэлтэй ханддаг. Улс төрийн шийдвэр хувь хүний үзэмжээр гарч байна - Монголын улс төрийг АНУ-ынхтай харьцуулах боломжтой юу? - Бараг боломжгүй. АНУ-д намууд хэдэн зуун жилийн түүх, хөгжилтэй. Манайд 20 жилийн л түүх бий. Энэ утгаараа харьцуулахад төвөгтэй л дээ. Гэхдээ улс төрийн байгууллага гэдэг утгаараа тэднээс авах юм маш их байна. - Жишээлбэл? - АНУ-ын намууд шийдвэр гаргахааас өмнө маш том судалгаа хийдэг. Түүнийг нь Тинк-Танк гэдэг бодлогын хүрээлэнгүүд хийнэ. Тэд асар их судалгаа, тооцоо хийнэ. Энэ хэрээрээ бодлого зөв гарч, хэрэгжих магадлал өндөр байдаг. -Манайд шийдвэр яаж гаргадаг вэ? -Одоохондоо манайд хувь улстөрчдийн идэвхи, санаачлага, төсөөлөл дээр тулгуурласан шийдвэр их гардаг.  Энэ тал дээр Ерөнхий нарийн бичгийн дарга түлхүү анхаарал тавьж байгаа. Шинэчлэлийн стратеги боловсруулж байна. Энэ хүрээнд хүний нөөц, санхүүжилт, бүтцийг боловсронгуй болгоно. Бүтэц, зохион байгуулалтын хүрээнд Тинк-Танк байгуулна. Энэ нь нам судлаачид, мэргэжилтнүүдтэй илүү түлхүү хамтарч ажиллана гэсэн үг.  Тэднийг цуглуулж хэлэлцүүлэг хийнэ. Гарсан үр дүнг улс төрийн намуудад танилцуулах замаар шийдвэр гаргахад дэмжлэг үзүүлнэ. Орчин цагийн улс төрийн намууд ийм зарчмаар шийдвэр гаргаж байна. -Одоо манайд энэ зарчмаар шийдвэр гаргаж байгаа нам байна уу? -Байхгүй. Уг нь зөвхөн АН биш улс төрийн шийдвэр гаргадаг бүх себьектууд энэ зарчмаар шийдвэр гаргадаг болчихвол улс орны хөгжилд ч их үүрэг гүйцэтгэнэ. МАН санал өгсөн сонгогчиддоо тайлан тавих ёстой - АН МАН-ыг хүчиндээд байгаа тухай гомдол тасрахгүй байна. -Хууль зөрчөөд, хуралдаа суухгүй байгаа намыг сонгогчид нэг их таашаахгүй байх гэж бодож байна. Сонгогчидийн 40 хувийн саналыг авсан нам тэр хэмжээний хариуцлагатай байх ёстой. Намын бүлэг бүртгүүлэх хуулийн заалтыг яагаад зөрчсөнөө тэд сонгогчдынхоо өмнө тайлагнах ёстой. Тэд саналаа өгсөн сонгогчдынхоо өмнө хариуцлага хүлээх ёстой. Сонгогчид тэднийг эрх барьж байсан үе шигээ дураараа аашлаад, төрийг гацаагаад байгаарай гэж сонгоогүй биз дээ. -Танай намын удирдлагуудыг хууль зөрчиж ах, дүү нараа ажилд авсан гэж байна. -Ийм яриа сонгууль бүрийн дараа гардаг. Орон нутгийн сонгуулийн сурталчилгаагаа эхэлж байх шиг байгаа юм. Сөрөг хүчин сонгуулийн сурталчилгааг ингэж хийдэггүй юм билээ. Бодлогын чанартай асуудал дэвшүүлдэг юм. Гэтэл МАН сөрөг хүчин гэдгээ мэдрэхгүй. Аар саар, жижиг асуудал хөндөж олны дургүй хүргээд байгаа юм. Хэн нэгэн албан тушаалтны ах дүү алба хашиж болохгүй гэсэн хууль одоохондоо монголд байхгүй. МАН эрх барьж байхдаа ийм хууль гаргасан бол бид мөрдөх л байсан. Гэхдээ тэд ийм хууль гаргаагүй. Ардчилсан улсад ийм хууль гарах боломжгүй. Тэрнийг МАН шиг сайн мэдэж байгаа нам байхгүй. Одоогийн төрийн албан хаагчдын 90 хувь нь энэ намын гишүүн байсан хүн байгаа гэсэн судалгаа бий. 2000 онд энэ нам АН-ын 15 мянган гишүүнийг төрийн албанаас зайлуулж байсан түүхтэй. Тухайн үед бид МАН-ыг АНУ-д төгссөн боловсон хүчнээ дэд сайд болгоход дэмжиж байсан. -Хэн бэ? -Ц.Мөнх-Оргил Харвард төгсөж ирээд Гадаад харилцааны дэд сайд болж байсан. Манай намыхан баяр хүргэж байсан. Залуу хүн. Баруунд өндөр боловсрол эзэмшсэн учраас Монголд ашигтай гэж үзэж байсан. Гэтэл өнөөдөр Харвардад сурч байсан биш. Багшилж байсан хүнийг дэд сайдаар тавьсан чинь МАН-ынхан боож үхэх гээд байх юм. -Тэр мундаг хүн хэн бэ? -Эрүүл мэндийн дэд сайд Амарсанаа. Токиогийн их сургууль төгссөн. Харвардад багшилж байгаад ирсэн. Манай нам орчин цагийн боловсролтой залуучуудыг илүү дэмжиж байна. Ер нь орчин цагийн боловсролтой залуус нам харгалзалгүй бие биенээ дэмжих хэрэгтэй. Энэ нь монголын хөгжилд хэрэгтэй шүү дээ. Ах дүүгээ ажлаар хангасан гэж шүүмжлээд байгаа юм. Тэрний оронд тэр хүн тийм шалгуураар тэнцэхгүй байна гээд баримт гаргаад ирвэл, тэд нарын гомдолгүйгээр бид өөрчлөнө. Энэ бол манай намын хатуу байр суурь. Хэн нэг нь ажлаа хийж чадахгүй бол хэний ах дүү, аль намынх байсан бидэнд хамаагүй. Ажлаас нь чөлөөлнө. Манай нам залуучууд ихтэй. Энэ хүмүүс төрд хоноцын сэтгэлгээгээр хандаж албан тушаалд байхдаа идэж уухыг урьтал болгоод байвал дараагийн олон сонгуульд орхгүй биз дээ. Тиймээс төрд алба хашиж байгаа манай намын гишүүд мөрийн хөтөлбөр, ард түмнийхээ өмнө хариуцлага хүлээнэ. Өр хэний ч, юуны ч өмнө хариуцлага хүлээхгүй. Намын удирдлага өөрийн намын гишүүд болон төрийн нийт албан хаагчдад ийм шалгуур тавьж байгаа. Ажлаа сайн хийгээд явж байгаа төрийн албан хаагч элдэв холбоо байгуулж, мэдэгдэл гаргах шаардлагагүй. Шинэчлэлд хугацаа хэрэгтэй -Нийслэлчүүд АН-аас багагүй зүйл хүртэж эхэллээ. Нийт орон даяараа хэзээ хүртэж эхлэх бол? -Нийгэм шинэчлэлийг хүлээж байна. Шинэчлэл гэдэг бол байнга хийгдэж байх ёстой. Харамсалтай нь сүүлийн хэдэн жил зогсонги байдалд орсон. Нийгэм даяар шинэчлэл хийхэд цаг хугацаа орно. Сүүлийн үед манай намд хандаж байгаа иргэдийн ихэнх нь хэвлэлийн хуулийн хувь заяа ямар шатанд байна гэсэн асуулт байна. АН бол хэвлэлийн эрх чөлөөний хуулийн эцэг гэж болно. Энэ хууль батлагдахгүй олон жил болж байгаа. Одоо ардчилсан Засгийн газар энэ хуулийг батална. Хуулиас өмнө ч Засгийн газар олон арга хэмжээ авч байна. Иргэддээ төрийн ордныг нээж өгсөн. Засгийн газар өдөр шөнөгүй ажиллаж байна. Төрийн албан хаагчид ажлын өдрүүдэд дотоод ажил нэрээр хоёр хоног амардаг байсан. Үүнийг зогсоосон. Төсвийн эрхийг дарга нараас салгаж иргэд оролцох боломж олгосон гээд олон ажил хийж байна. Энэ бүхний үр шимийг иргэд хүртэнэ. Төр ил тод байх, хэвлэлийн эрх чөлөөний асуудлыг АН нийгмийн харилцааны хамгийн чухал асуудал гэж үздэг. Өмнө байнга хоёр, гуравдугаар зэрэглэлд явж ирсэн. -АН АНУ-ын намуудтай ямар харьцаатай байдаг вэ? -АНУ-ын БНН /Бүгд найрамдах нам/-тай илүү харилцаатай. Туршлага, мэдээлэл солилцоно. Болвсон хүчин солилцоно. Ялангуяа боловсон хүчин бэлтгэх асуудал дээр их анхаарч байгаа. Зөвхөн манай нам явцууралгүй. Монгол залуусыг АНУ-ын нэр хүндтэй сургуульд суралцуулах талаар томоохон хөтөлбөр хэрэгжүүлэх гэж байгаа. -Залуус гадаадад бүү хэл дотоодод суралцахад хүн байгаа шүү дээ? -Намуудын ялгаа энд харагдаад байна л даа. Бид залуусыг чанартай ажлын байраар хангах бодлого хэрэгжүүлж байна. Боломжийн цалинтай залуус байраа авах, гадаадад сурах нь тэдний сонголт. Бүгдийг нь оюутан болгох, эсвэл байраар ханган гэдэг нь төрийн бодлого байх ёсгүй. Тэдэнд өөрийн хүсэл, чадлаар сонголт хийх боломж өгнө. Тэр нь ажлын байр. Залууст 20 мянган төгрөг өгөх шаардлага МАН тавьж байна. Хөл, гар нь эрүүл залуус сарын 20 мянган төгрөгөөр амьдрахгүй биз дээ. Тэрний оронд өндөр цалинтай залуу хос ганц хоёр жил ажиллаад гадаадад сурах, эсвэл орон авах мөнгөө хийчихдэг болбол хэн 20 мянган төгрөг нэхээд явах вэ дээ. Засгийн газар нам тэжээдэг байсан -Залуус нам, компани дагахгүй бол дээшээ гарахгүй гэдэг болчихож. -Төр нь ард түмэндээ биш эрх баригч намдаа үйлчилдэг болчихоор тэгээд байгаа юм. Тийм учраас АН ард түмэндээ илүү эрх, илүү чанартай ажлын байр бий болгох гэж Хөдөлмөрийн яам байгуулсан. Өнгөрсөн хугацаанд Засгийн газар ард түмнийхээ төлөө гэхээс илүү намдаа илүү үйлчилсэн. Түүнийхээ хариуд эрх баригч байхаа больсон. Өнөөдөр тийм байдал давтагдахгүй. Залуучууд хөдөлмөрлөх, компани байгуулах эрх эдэлнэ. Эрх чөлөөтэй бол манай залуучуудын хийх бүтээх чадал боловсрол хангалттай. Гадаадад гарсан монгол бүр мөнгө хийгээд байдаг. Дотооддоо л хүн биш болчихдог. Гэтэл манай нэг хүнд ноогдох баялаг хангалттай их. Бизнесийн эрх чөлөө нийтэд биш, нэг хэсэгт үйлчлээд ирэхээр л эрх баригч намыг дагахаас өөр аргагүй болчихож байгаа юм. Удахгүй өөр болно. Залуус улс төргүйгээр сайхан амьдрах боломжтой болно. -Намыг төрөөс зайлуулна гэсэн үг үү? -Эрх баригч нам сонгогчдын саналыг авсан мөрийн хөтөлбөрөө л хэрэгжүүлнэ. Намаа, намын гишүүдээ төрийн нэрээр тордоод байж болохгүй. МАН дэндүү нүсэр бүтэцтэй нам. Энэ нам оршин тогнохын тулд төрөөс дутуугүй зардал гарна. Энэ мөнгөө босгохын тулд гишүүдээ төрд байршуулна. Төрийн зардал нэмэгдэх тусам намынх нь зардал өсөөд байна. Сайн анзаарсан бол байсхийгээд л МАН-ын гишүүд өмч хөрөнгөний асуудалтай холбогддог. МАН дандаа муу хүн ордоггүй. Тогтолцоо, бүтэц нь гишүүнээ эвдээд байгаа юм. -Танай нам юугаараа ялгаатай юм? -Төрийг цомхон чадварлаг байлгана. -Яамд, сайдын тоог нэмж үү? -Тийм ойлголт нийгэмд тараагаад байгаа юм. Төсвийн тогтвортой байдлын хуулиар төрийн зардал нэмэх эрх хэн ч байхгүй. Өмнөхөөс төрийн зардал нэмэгдээгүй. Төрийн алба үйлчилгээ муутай гэдэг. Үнэн хэрэгтээ манай төрийн жирийн албан хаагчийн ачаалал маш өндөр. Хийхгүй юм гэж байхгүй. Цалин бага, цаг урт, байнга өндөр нервтэй. Хүний чадал хязгаартай байдаг байхгүй. Ямар ч өндөр чадвартай хүнд хязгаар байдаг. Ийм нөхцөлд чанартай сайн үйлчилгээ нэхэх нь утгагүй. Түүний оронд ТББ, хувь хүн хийчих ажлыг заавал төр хийгээд байх шаардлага байхгүй. Манай нам энэ чиглэл рүү явж байгаа. Төрийн албан хаагчийн ачаалал хөнгөрөхөөс гадна, мэргэжлийн байгууллагууд үйлчилгээ үзүүлнэ. -Сүүлийн үед залуус намд ихээр элсэж байгаа мэдээ гарч байна. -Нам уг нь бодлоготой л байх ёстой. Олон гишүүнтэй гэдэг нь коммунист үзэл суртал. Одоо бол хошин шог. Манай сонгогчдын 25 хүрэхгүй хувь нь намын харьяалалтай. 75 хувь нь нам сонирхохгүй байхад олон гишүүн элссэн тухай МАН суртал хийж байгаа юм. Иргэдэд аль нэг намын бодлого чухал болохоос хэдэн гишүүнтэй байх нь сонин биш. Нам олон гишүүнтэй байх тусмаа идэх уух нь нэмэгдэж төрийг бузарладаг гэдэг. Би бол нам гишүүнчлэлгүй байх нь зөв гэж боддог. Мэргэжил боловсролдоо сайн бол төр чамайг хөлсөлнө. -Өндөр мэрэгжилтнүүд нам, засагт шургахгүйгээр мэргэжлийн ажлаа хийж болно гэсэн үг үү? -Тийм. Төр ийм ажил байна гэж зарлана. Та очоод ингэж хийнэ гээд төсөл өгөөд л ажилтай болж болно гэсэн үг. Ганцхан шалгуур мэргэжил боловсрол. Өмнө нь мэргэжлийн ажлаа хийхийн тулд заавал нам дагаж, яаманд шургалах шаардлагатай байсан. Одоо мэргэжлээрээ компани, бусадтай нийлээд ТББ байгуулаад төрөөс захиалга авч болно. -Бизнесменүүд Засгийн газар гэнэт шийдвэр гаргадаг гэж гомдоллодог. -Намаа тэжээх сонирхолд хөтлөгдөөд тийм шийдвэр гаргадаг байсан. Засагт ойр бизнесменүүддээ мэдээллээ өгнө. Шийдвэрийн үр шимийг эрх баригч нам дагасан хэдхэн бизнесмен хүртэнэ. Олонх нь хохироод үлдэнэ. Нам Е нам гэдэг хөтөлбөр хэрэгжүүлнэ. Цахим хэлбэрт орно. Эндээс иргэд аль намаас үл хамааран Засгийн газрын бодлогыг урьдчилан харж болно. Шинэ Засгийн газар гэнэт мэргэн жараахай царайлсан шийдвэр гаргахгүй. Шийдвэрт хамрагдах хүрээнийхэнтэй санал солилцох, хэлэлцүүлэг явуулах журмаар эцсийн шийдвэр гаргана. Өөрөөр хэлбэл Засгийн газар бизнесменүүдийг гэнэтийн шийдвэр гаргаж хохироохгүй. Х.Баттөгс

Дуусдаггүй яриа -Улс төрийн намуудын шинэчлэл

http://www.youtube.com/watch?v=4qZ01Q5q3GM

Митт Ромнигийн сонгуулийн сурталчилгааны “ухаалаг” тактик

2012 он нь монголчуудын төдийгүй дэлхий нийтийн хувьд ч сонгуулийн жил юм. Учир нь олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл ашиглан сонгогчид уруу довтлох  улс төрчдийн үй олон сурталчилгаа, залхмаар хэрүүл мэтгэлцээний их довтолгоонд энэ жил Монгол, Орос, Франц, Египет, Америк, Венесуэл, Мексик, Хятад, Кени зэрэг арваад орны  сонгогчид орж байна.

Даяаршлын үр шимээр улс төрөөс хамааралгүй амьдарч чадах чадвартай иргэд нийгмийн олонхийг бүрдүүлэх болсон энэ цагт сонгогчдод таалагдах сонгуулийн шинэ стратегийг олж хэрэгжүүлэх гэж улс төрчид, тэдний сонгуулийн штабынхан толгойгоо шааж суугаа талаар судлаачид бичих боллоо. Тэгвэл сонгуулийн менежментийн талаар тэргүүлэх технологитой гэгдэг Америкийн улс төрчид ямархуу сонгуулийн стратеги боловсруулсан талаар Бүгд найрамдах намаас нэр дэвшигч Митт Ромнигийн кампанит ажлаар жишээ аван товч сонирхуулж байна.

Америкчууд 45 дахь ерөнхийлөгчөөрөө хэнийг сонгох хүсэлтэй байгаа талаар алдарт Галлапийн судалгааны агентлагаас санал асуулга явуулжээ. Тэдний судалгаагаар америкчуудын 46 хувь нь л ерөнхийлөгч Обамаг дэмжинэ гэсэн бол өрсөлдөгч Бүгд найрамдах намаас нэр дэвшихээр өрсөлдөж буй Митт Ромниг 50 хувь нь дэмжинэ гэдгээ илэрхийлжээ. Галлапийн судалгаа бол мэргэжлийн хувьд хамгийн нэр хүндтэй судалгаа бөгөөд 1948 онд Харри Трумен дээр алдсаныг эс тооцвол 1936 оноос хойш өнөөг хүртэл Америкийн бүх ерөнхийлөгчийн сонгуулийн дүнг урьдчилан зөв тооцож ирснээрээ алдартай юм.

Ингэж Митт Ромни амжилттай ажиллаж чадаж байгаагийн үндсэн шалтгаан нь түүний сонгуулийн менежерүүд бүх сонгогчдод таалагдах сурталчилгаа хийх биш Америкийн нийгмийн гол давхраануудад тус бүрт нь чиглэсэн стратегийг сайн хэрэгжүүлж, сонгогчдын хүлээлтийг буй болгож чадсанд ажээ. Менежерүүд нь түүний сонгуулийн стратегийг боловсруулахдаа хоёр нийгмийн давхарга уруу чиглэнэ гэж тооцсон байна.

Эмэгтэй Бүгд найрамдахчуудын “хайрыг татах”  стратеги

Өнөөдөр Ромни Обаматай өрсөлдөхийн тулд эхлээд намынхаа сунгаандаа Бүгд найрамдах намынхантайгаа хүч үзэж байна. Бүгд найрамдахчуудын олонхын санал авахын тулд гэртээ байдаг төдийгүй гэр бүлийн үнэт зүйлс болох ариун хайр, олон хүүхэд, шашинлаг байдал, жинхэнэ эр хүн зэргийг түлхүү шалгуураа болгодог гэртээ суудаг эмэгтэйчүүдийн саналыг авахаар төлөвлөж ажилласан гэнэ. Ийм эмэгтэй сонгогчдын 70 хувь нь Митт Ромниг гоё үстэй, гэр бүлдээ үнэнч, халамжтай гэсэн зан чанартай учраас сонгож байгаагаа илэрхийлжээ. Холливудын кинонууд дээр л секс имижтэй гардаг болохоос Америкийн эмэгтэй сонгогчид гэр бүлийн уламжлалт зан харилцаа, шашны итгэл үнэмшил, үнэнч байдлыг хамгийн өндөр хувьтай улс төрийн шалгуур болгож хардаг юм. 

Эдийн засгийн чиг баримжаатай сонгогчдод таалагдах стратеги

Социологичдын бүгд санал нэгтэй хүлээн зөвшөөрснөөр Америкийн сонгогчид бол эдийн засгийн чиг баримжаатай сонгогчид юм. Олонх америк сонгогчдын улс төрийг харах эхний өнцөг нь өөрийнх нь эдийн засгийн амьдралд сайнаар болон муугаар нөлөөлж байгаа эсэх дээр л сонголтоо хийдэг. Жорж Вашингтоны их сургуулийн профессор Давид Канторын хийсэн статистик судалгаагаар Америкийн нийт хар арьст сонгогчдын 95 хувь, испани гаралтай сонгогчдын 67 хувь нь Обамагийн төлөө саналаа “дугуйлжээ”. Одоо болж буй их хямралаар ажилгүй болж байгаа америкчуудын олонх нь цагаанууд биш харууд, испаниуд байгаа болохоор тэдэнтэй тулж ажиллах ёстойгоо хашир Ромни сайн мэднэ.

Ромнигийн Обамагийн эсрэг хийсэн дайралтуудын 80 хувь нь ажилгүйдэл нэмэгдсэн, элдэв төрлийн халамж, тэтгэлэг нь эдийн засгийг сулруулахын хэрээр тэд сая саяараа ажилгүйчүүдийн эгнээнд шилжиж байна гэж хүчтэй шүүмжилж байна.  Ингэснээр богино хугацаанд нийгмийн дундаж давхаргаас доош ажилчин анги буюу blue collar гэх хөх захтнуудын дэмжлэгийг ихээр аваад байна.

Улс төр үл сонирхогчдыг өөртөө татах стратеги

Коммунизмын дараах дэлхийн эдийн засгийн хямрал нь ардчилсан орнуудын улс төрчдөд шинэ шалгуурыг авчирч байгаа нь энэхүү хямралыг шийдэх менежментийн шийдэл нь юу вэ гэдгийг олон нийтэд санал болгох ёстой гэсэн сонгогчдын тулгалт юм. Харамсалтай нь одоогоор аль ч орны улс төрчид ийм мэргэн шийдлийг гаргаж чадаагүй байгааг нотлох  Обамагийн нэр хүндийн уналт төдийгүй Европын холбооны мухардал, Итали, Орос, Грекийн хямрал гээд хангалттай баримтууд бий. Монголын улс төрчдийн хувьд энэ шийдлээ сонгогч бүрт бэлэн мөнгө өгөх муйхар аргаар худалдан авах технологи хэрэглэж байгаа билээ.

Чухам сонгогчдын ийм шалгуур дээр Ромни өөрийгөө асуудлыг шийддэг улс төрч хэмээн сурталчилж байгаа бөгөөд түүнийхээ баримт хэмээн 2002 оны Солт лейкийн өвлийн олимпийг маш амжилттай зохион байгуулж чадсанаа Америкийн сонгогчдод эргэн дурсахыг санал болгосоор байна. Түүний энэ сурталчилгаа улс төрчдийн унхиагүй байдлаас болж улс төрд итгэл алдарсан, сонгуулийн идэвхгүй болсон хэсгийн итгэлийг эргэн олж, сонгуулийн кампанит ажлаа ялалтанд хүргэх стратеги юм. Мэдээж энэ хэсгийнхэн Обамад дургүй болсон бөгөөд нийт сонгогчдын 72 хувь нь Обама change хийж чадахгүй хэмээн Галлапийн судалгаанд хариулсан гэнэ.

Өнгөрсөн долоо хоногт улс төр сонирхогчдод зориулан нэгэн реклам хийхээр штабын ажилтнууд хэсэг сонгогчдод үзүүлжээ. Реклам эхлэхдээ “Танилц, АНУ-ын ирээдүйн Ерөнхийлөгч “ухаалаг ”  Митт Ромни” гэсэн үгтэй байсан бөгөөд реклам үзсэн сонгогчдын 20 хувь нь Ромниг өмнө нь Америкийн ерөнхийлөгч байсныг санаж байна гэсэн сонирхолтой хариултыг өгчээ. Сонгуулийн зөв менежментийн сонгодог жишээ биш гэж үү.

О.Чулуунбилэг

С.Батболд боломжийг алдчихсан

АНУ-ын Жорж Вашингтоны их сургуулийн Улс төрийн менежмэнтээр мэргэшиж буй, Ардчилсан залуучуудын холбооны удирдах зөвлөлийн гишүүн О.Чулуунбилэгтэй ярилцлаа. 
-Улс төр дэх орон зайн тулааны талаар цувралаар бичиж байгаа хүний хувьд энэ орон зайд хэн давамгайлж байгаа тухай асуултаар яриагаа эхлэх үү?

-Монголын улс төрийн орон зайд хамтарсан Засгийн газар тарах хүртэл С.Баяр гэдэг хүний стратегийн тоглолт явагдаж байсан. Одоогоор дараагийн стратегич нь хэн байхыг мэдэх боломжгүй байна. Бүх талаараа боломж нь байсан боловч Сү.Батболд  боломжийг алдчихлаа. Одоо намаа бүрэн бүтэн сонгуульд авч орвол л их юм болсон. С.Баярын үлдээсэн орон зайг нөхөж чадахгүй “жижигдэж” байна. Тэгэхээр хоосон зай улам тэлж энэ орон зайд тоглох гэсэн улстөрчдийн популист хандлага сонгууль хүртэл улам бүр хүчээ авах нь гарцаагүй. Мэдээж сонгуулийн дараа ялсан нам нь дүрмээ зохиогоод стратегээ гаргаад явах ёстой.
Өнөөдрийн хувьд Ардчилсан Нам С.Баярын “Үхлийн тэврэлт”-ээс салж сөрөг хүчний байр суурин дээрээ ирсэн байгаа нь ардчиллын суурь зарчим болсон олонх нь засаглаж цөөнх нь хянах ёстой гэсэн стандарт зарчим дээр ирж байгаа нь иргэдэд л ашигтай. Учир нь, “хамтрахаараа хөгжиж байна”, “бүх зүйл болж байна” гэж хоосон статистик тоо хэлээд зогсч байдгаа больж сөрөг хүчин нь иргэдийн амьдралд эдийн засгийн өсөлт наалдахгүй байгааг парламентын танхимд зохион байгуулалттай илэрхийлэх нь шийдвэр гаргагчдын бодлогод нөлөөлж чадах юм. 

-АН-ын салсан нь цаг үеэ олсон уу, эсвэл арай оройтсон уу?

-Улс төрийн менежментэд “Үхлийн тэврэлт” гэдэг ойлголт байдаг. Ардчилсан нам С.Баярын үхлийн тэврэлтээс салах ёстой гэсэн саналыг би энэ намын гишүүний хувьд үргэлж хэлж, бичиж ирсэн. “Үхлийн тэврэлт” нь нэгд, Ардчилсан намыг гишүүд дэмжигчдээс нь салгаж дотор нь сөргөлдүүлэх, хоёрт, МАН-ын алдсаар буй орон зайг нөхөж Монголын тэргүүлэгч нам болж хүчирхэгжих боломжийг алдагдуулж байсан. Одоо салсан болохоор эрт үү, орой юу гэдэг нь тийм ч чухал биш. Салж байгаа нь байх ёстой байр суурин дээрээ ирж буй нь хамгийн чухал. 

-С.Батболд яах ёстой байсан гэж. Яг яагаад, ямар боломжийг алдсан гэж?

-С.Баяр гэдэг хүн Н.Энхбаярын ч хийж чадаагүй улс төрийн намуудын хамгийн том нэгдлийг удирдах боломжийг С.Батболдод өгчихөөд явчихсан. С.Батболд зохион байгуулалттай сөрөг хүчингүй, төсвийн асар их мөнгөний нөөцтэй өмнөх ямар ч Ерөнхий сайдад олдоогүй ажил хийх агуу боломжтой Засгийн газрыг удирдаж байгаа атлаа өнөөдөр хийсэн тоймтой нэг ч ажил байхгүй хамаг юмаа тараачихаад сууж байна. Ийм унхиагүй, сул байвал удахгүй намаа тараана биз. Үүнээс нь айсан С.Баяр ахиад л гэнэт гараад ирэхгүй бол МАН тун хүнд байдалд байна.

-Гуравдагч хүчнийхэн орон зайн тоглолтод оролцож чадаж байна уу?

-Харамсалтай нь Монголд бодитой ямар ч улс төрийн том гуравдагч хүчин алга. Зүгээр хэсэг хэсэг жижиг намын удирдагч нарын хувийн тоглолт байна. Хоёр том нам нэгдсэн байхад улс төр хийх, нийгмийн дэмжлэгийг авах боломж байсан. Гэвч тэд хийж чадсангүй. Магадгүй удирдагчид нь хүсээгүй байх.

 -Н.Энхбаяр, М.Энхсайхан нар хүчтэй байх болов уу, ИЗ-НН гуравдагч хүчний орон зайд хүчтэй байх уу?

-Хувь улстөрчийнхөө хувьд Н.Энхбаяр, М.Энхсайхан нар хүчтэй, үндэсний хэмжээнд дэмжигчидтэй удирдагчид. Энэ сонгуульд төвөггүй УИХ-ын гишүүд болж чадна. Тэр хоёрын намуудын одоогийн баримталж буй стратеги бол нэг нь МАН-аас, нөгөө нь Ардчилсан намаас санал зулгаах. Өөрөөр хэлбэл, эрх баригч хоёр намд итгэлгүй хандаж байгаа 40 хувийг өөртөө татах гэж оролдож буй юм. Гэвч тэдний ярьж буй зүйлүүд сонгогчдын саналыг тийм өндрөөр татаж чадахгүй болов уу. Үүнтэй ч холбоотой сонгуулийн дараа, бага санал авсан тэд нийгмийг элдэв үймээнд уриалан дуудах вий гэдгээс л илүүтэй болгоомжилж байна. 

ИЗН-ын хувьд би нэг л саналтай байдаг. Тэд салсан модондоо эргэж иртлээ өөрийнхөө байх ёстой орон зайг ололгүй салж нийлсээр л явах болно. Тэд үзэл бодол нэгтэй, Зориг агсны байгуулсан Ардчилсан Намд эргэн ирж байж л өөрийн үнэт зүйлээ дэлгэрүүлж чадна, хүчирхэг болно.
 
-“АНУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдөж буй хүмүүс гадаад бодлого, эдийн засаг, шашин, миграци гэсэн үндсэн хэдэн сэдэв дээр эргэлддэг. Тэгвэл ирэх арваннэгдүгээр сард болох сонгуульд ерөөсөө л эдийн засаг буюу тэр дундаа ажилгүйдэл, төсвийн алдагдлын талаар яригдах бололтой. Харин Монголд” гэж нэгэн блогч бичсэн байна билээ. Миний бодлоор Тавантолгойн хувьцаа, Оюутолгой гэсээр л сонгуульд орох нь. Гэр бүл салалт, ажилгүйдэл гээд өөр зүйл ярих боломж байхгүй байгаа бололтой?

-Сонгуулийн менежментийн онолоор ямар ч нам сонгуульд орохын өмнө сонгогчдын дунд том суурь судалгаануудыг хийх ёстой. Тэндээс сонгогчдын хамгийн их тулгамдаж буй асуудлуудын жагсаалтыг гаргаж мөрийн хөтөлбөртөө хэрхэн шийдэх талаар санал боловсруулдаг. Америкчуудын хувьд гадаад бодлого, шашин, миграци, эдийн засаг, нийгмийн аюулгүй байдал, ажил эрхлэлт гэсэн хэдэн сэдэв хүн бүрт хамааралтай гэж үздэг учраас ямар ч үед бүх нэр дэвшигчид хөндөж байж сонгогчдоосоо санал авахаар уралддаг. Харин эдгээр сэдэв дотроосоо тухайн үед сонгогчдын хамгийн их санаа тавьж буй асуудал дээр төвлөрч маргаан мэтгэлцээн үүсдэг уламжлалтай. Есдүгээр сарын 11-ны халдлагын дараа АНУ-ын нийгмийн гол сэдэв аюулгүй байдал байсан бол 2008 оноос хойш эдийн засгийн бууралт, ажилгүйдэл хамгийн чухал сэдэв болсон. Одоо тэр сэдэв дээр өрсөлдөгчид нь Обамаг хүчтэй шүүмжилж нийгмээс оноо авч чадаж байгаа. Обама ч ажилгүйдлийн эсрэг том хууль батлуулах гээд сенат дээр гацчихсан байгааг уншигчид мэдэж байгаа байх.

Манай УИХ-ын ээлжит сонгуулийн сэдвийн хувьд ч намууд бас судалгаан дээрээ үндэслэж гаргаж ирэх нь тодорхой. Тавантолгой, Оуютолгой, долдугаар сарын 1-ийг хүссэн ч эс хүссэн ч яригдана. Дээрээс нь нэмж шударга ёс, хуулийн хэрэгжилт, намуудын шинэчлэл их яригдах болов уу. Гэр бүл салалт их байгаа нь үнэн, үндэсний аюулгүй байдалд сөрөг нөлөөтэй нь үнэн ч бусад асуудлууд шигээ нийтийг хамарч чадахгүй учраас гол хэсэгт яригдаж чадахгүй л дээ. 

-Сонгуулийн хууль батлагдсанаар улс төрийн намуудын стратеги хэрхэн өөрчлөгдөж байна?

-Шинэ хууль улс төрийн намууд, улстөрчдөд маш их халтай хатуу хууль болсон. Тиймээс энэ хуулийг хэрэгжүүлэх сонирхол байна уу, үгүй юу эсвэл Үндсэн хуулийн Цэц дээр унагаад хуучнаараа явах нь уу гэдэг нь одоохондоо судлаачдад илүү сонирхолтой харагдаж байгаа. 
Энэ шинэ хууль үйлчилж эхэлснээр улстөрчид, намуудын сонгуулийн уламжлалт стратегийг бүхэлд нь өөрчлөх шаардлага үүснэ. Урьдын адил бэлэн мөнгө болон бусад зүйл тараадаг, урлаг соёлын үзүүлэх тоглолт зохион байгуулдаг, хувийн хөрөнгөөрөө сонгогчдын саналыг худалдан авдаг нь ямар ч боломжгүй болж нэр дэвших эрхээ хасуулна. Бас дээр нь пропорциональ 28 тойрог байгаа зэргийг харгалзан үзвэл намын бүтэц дээрээ суурилсан стратеги руу орох болов уу. Учир нь, намын үйл ажиллагааг нэр дэвшигчийнх шиг ихээр хориглож хязгаарлаагүй байгаа шүү дээ.  
Нөгөө талаар сонгогчдод нэр дэвшигчдийг хянах их боломж, эрхийг нээж өгсөн байгаа. Жишээ нь, нэр дэвшигч чамд мөнгө өгвөл чи түүнийг баримтжуулж Сонгуулийн ерөнхий хороонд өгөөд 10 дахин нугалж авах урамшууллыг суулгаж өгсөн байгаа. Мөн дэмжихгүй нэр дэвшигчийнхээ мөнгө тарааж буй, бусдад блэн мөнгө амлаж буй, санхүүжүүлж буй, урлаг соёлын сурталчилгаа хийж буйг баримтжуулаад нэрийг нь татуулах, гишүүнээс эргүүлэн татах боломж бүрэн байгаа. Тэгэхээр залуучууд маань улстөрчдэд маш их шүүмжлэлтэй ханддаг. Одоо шинэ хуулиар шүүмжлээд зогсохгүй тэднийг таслан зогсоох боломжийг ашиглах хэрэгтэй. Үгүй бол дараагийн дөрвөн жил дахиад шүүмжилсэн хэвээр л байх болно. Үр дүнгүй шүүмжлэл бол зүгээр л коммент шүү дээ.

-Гэхдээ л “сонгогчдын саналыг авах нь чухал уу, саналыг тоолох нь чухал юм уу” гэх асуудал бүрэн шийдэгдсэн болов уу. Энэ хоёрын сүүлийнх дээр нь ач холбогдол өгч байж ялалтад хүрээд байх шиг?

-Ардчилсан улсад мэдээж сонгогчдын саналыг авах нь чухал. Зөв шударга тоолж чаддаг байх нь ардчилсан нийгмийн нэг том дархлаа. Сонгогчид яаж санал өгөх нь чухал биш, түүнийг хэрхэн тоолох нь чухал гэдэг бохир технологи Сталины үед коммунист Орост бий болсон. Коммунизм нурсаны дараа ч ардчилал сул хөгжсөн орнуудад, ялангуяа Орос, Монгол, Төв Азийн улсуудад сайн хөгжсөн. Харин манай сонгуулийн шинэ хууль, санал авах машин зэрэг нь энэ бохир технологийн эсрэг сайн ажиллана байх гэж найдаж байгаа. Ядаж тийм л зорилгоор энэ Сонгуулийн хууль гарсан. Харин хэр хэрэгжүүлэх эсэх дээр залуучууд, иргэд ч хяналт тавьж шаардлага тавихгүй бол улстөрчид бол аль болохоор мөрдөхгүйг л бодно шүү дээ.

-Энэ сонгуульд “мөнгөний амлалт” юу болж зүсээ хувиргах бол?

-Шинэ хуулиараа бол нэр дэвшигчид өөрсдийгөө хорлоё л гэвэл амлалт ярих байх. Тэгээд тэсэхгүй нь амлаад хөөгдөнө л биз дээ  /инээв/

-“Орон нутгийн сонгууль, УИХ-ын сонгуулийг нэг өдөр хийхгүй байх нь зөв” гэх санаа улстөрчдөд улам дэмжлэг авч байх байна аа? 

-Судлаачийн хувьд нэг өдөр хийх нь зөв гэж боддог. Монголын улс төрийн намууд нь хатуу гишүүнчлэлтэй учраас сонгуулийн үед нийгмийн бүх төвшинд улстөрждөг, нийгмийг хуваадаг эмзэг талтай. Сонгууль олон явагдах нь нийгмийг бужигнуулах төдийгүй эдийн засагт ч хохиролтой. Онолын хувьд сонгуулийн өмнө бүх хөрөнгө оруулалт хүлээлтийн байдалд орж царцдаг. Мөн иргэдийн хувьд ч сонгуулийн үеэр улс төрийн намууд нийгэм рүү ихээхэн хэмжээний мөнгө оруулдаг учраас сонгууль бүрийн дараа инфляци өсдөг. Тиймээс нэг өдөр нэг удаа хийх нь зөв гэж бодож байна. 

-Би олон хүнээс сонсч байсан. Ийм цөөхөн хүн амтай, энэ сайхан газар нутагтай, баялагтай, боловсролын түвшин өндөртэй улс байж яагаад хөгжихгүй байна аа гэж. Мөн энэ бүхний буруутанг мэдээж улстөрчдөд өгдөг. Үүнтэй санал нийлэх үү?

-Би нэг жишээ хэлье. Америк маягийн социализм хэмээн эх орныхоо татвар төлөгчдөдөө адлуулдаг Аляскаас ирсэн оюутан хичээл дээр зовлонгоо тоочиж байсан юм. Түүнийхээр бол сүүлийн арав гаруй жилд аль ч намаас ямар ч мундаг улстөрч гараад Аляскийн сонгогчдод огт таалагдахаа больсон аж. Байгалийн асар их баялагтай учраас жил бүр ард түмэндээ хишиг түгээдэг түүнийгээ хэрхэн нэмэх талаар улстөрчид нь уралдаж амлаад сонгуульд ялдаг боловч сонгогчид нь үргэлж мөнхийн улстөрчдөө муулаастай. Шалтгаан нь баялагтай ард түмний огцом баяжна гэсэн хүлээлт түүнийг нь гүйцэлдүүлж эс чадах улстөрчдийнх нь бодит байдлын хоорондын зөрүүнээс үүдэлтэй улс төр нийгмийн сэтгэл зүйн хямрал гэгч зүйл ажээ. Энэ хямралыг хэрхэн хурдан даван туулах өөрчлөлтийн менежмент нь аляскчуудын өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлж бие дааж хөгжих боломжийг нь дэмжих төдийгүй түгээлтийн улс төрөөс татгалзсан шинэчлэл хийснээр улстөрчдийн нэр хүнд сэргэнэ хэмээн улс төрийн менежментийн мэргэжилтнүүд зөвлөсөн байдаг. Харин өнөөдөр монгол орон хувь хүний эрх чөлөөн дээр суурилсан ардчилсан бүгд найрамдах улсаас байгалийн баялаг эзэмшигч цөөн улс төр эдийн засгийн монополь, олигархиудаар удирдуулсан “нүүрсний бүгд найрамдах улс” руу маш хурдтай шилжиж байна. Гэтэл хүмүүс асуудлыг шийдэх биш харин бүр дампууруулахад оролцож байгаа улстөрчдийг л шүүмжилж байна.

-Аляскаас ирсэн оюутан гэснээс Монголын сонгогчдын боловсрол ямар түвшинд байгаа бол?
-Оросын юмуу, Хятадын сонгогчийн хажууд Монголын сонгогч үнэхээр өндөр мэдлэгтэй, бие даасан, ардчилсан гэдгийг би нүдээрээ харж байсан. Гэхдээ жигд сайн биш, савлагаа ихтэй байгаа нь боловсролын түвшин сайн ч үзэл бодол нь төлөвшөөгүй, бухимдалтай байгааг илтгэдэг. Ерөнхийд нь бол дундаж түвшинд гэж үнэлж болно. Харин залуучуудын хувьд хэрийн нэр дэвшигчээс илүүтэй мэдлэгтэй болчихсон. Тэгээд тэдний шалгуурт нийцэхгүй болохоор шоолоод суугаад байдаг. Үнэндээ шүүмжлэх шоолох нь нэг хэрэг. Тийм муу нэр дэвшигчийг иргэдийг удирдах эрх олгохгүй байхын тулд тэмцэх нь илүү чухал юм. 

-Муусайн юмнуудыг хэрэлдэж байгааг нь харж сууснаас солонгос сериалаа үзэж байсан нь дээр гэж үзэх хэсэг ч олон байна. 

-Олон шалтгаан байгаа гэж хардаг. Ерөөсөө ардчилсан орнуудад сонгогчдын санал өгөх хувь байнга буурсаар ирсэн. Учир нь, даяаршил, эдийн засгийн либералчилал нь заавал төрөөс хамааралгүйгээр амьдрах боломжийг буй болгож байна. Ингэснээр нам улс төрийг сонирхдог, ач холбогдол өгдөг, цаг гаргадаг хэсэг багассаар байна. Дотоод шалтгаан гэвэл өнөөдөр манай улс төр, улстөрчид сонгогчдын өмнө тулгамдаж буй асуудлуудад шийдэл гаргаж зөв менежмент хийж чадахгүй болохоор хүмүүс хэн байсан ч ямар ялгаагүй гэсэн байдлаар хандаж байна. Үүнээс гарах хамгийн зөв зам бол улс төрийн намын шинэчлэл.  Шинэчлэлийн хүрээнд бүтцийн, хүний нөөцийн, санхүүжилтийн гээд гурван том шинэчлэлийг хийх хэрэгтэй.  

-Засгийн газрын сайдуудын томилгоог улстөр судлаач хүний хувьд юу гэж харж байна даа?
-МАН 45 суудалтай олонхийг бүрдүүлж буй улс төрийн хүчний хувьд Засгийн газраа УИХ-аар батлуулаад шууд ажилдаа орох байх. Тэр нь ч иргэдийн амьдралд тулгарч буй үнийн өсөлт, банкны зээлийн хомсдол, инфляцийн нэмэгдэл гээд олон асуудлыг шийдэхэд нэхэж шаардаж ажиллуулах Засгийн газартай байх гэдэг утгаараа маш чухал. 
Гэхдээ сайдуудын томилгоог харж байхад “Ерөнхийлөгчийн саналыг хүлээж авах хэрэгтэй байж дээ” гэсэн бодол төрсөн. Ихэнх нь тухайн салбартаа нарийн мэргэшээгүй, эсвэл эзэмшсэн боловсрол нь социализмийн үеийн хоцрогдсон, салбар сургуулиа ч төгсөж чадаагүй хаячихсан нөхдүүд тэр салбараа удирдана гэхээр санаанд буухгүй байгаа. Гэхдээ судлаачдын хувьд хамгийн сонирхолтой томилгоо бол Тэргүүн шадар сайдад очиж буй МАН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга У.Хүрэлсүх. 
Сонгууль болохын өмнөхөн удирдаж буй намаа орхиод эрх дарх багатай билэгдлийн шахуу Тэргүүн шадар сайдын суудалд очих шалтгаан юу байв гэдэг нь маш сонирхолтой байна. Гэхдээ нэг л зүйл ойлгомжтой байгаа нь  намынхаа ялах эсэхийг толгойгоороо хариуцна гэж байсан энэ улстөрч хариуцлагаас зугтсанаар нэгдүгээр эгнээний улстөрч болох дахин боломжгүй болж байгаа юм. Ядаж л сонгогчдын зүгээс хүлээн зөвшөөрөгдөхгүй болж байна.

-“Нэгдүгээр эгнээний улстөрч болох боломжгүй болж байна” гэдгээ тодруулаач. У.Хүрэлсүх харин ч өөрөө хүсээд хийж буй алхам нь юм биш үү?

-МАН-ын генсек У.Хүрэлсүх 2012 оны сонгуульд намаа ялалтад хүргэвэл УИХ-ын дарга болохоос эхлээд дуртай албан тушаалдаа очих, бүх томилгоог гардах, яваандаа намын дарга болох боломж байна. Энэ бол түүнийг Монголын хамгийн нөлөө бүхий улстөрчдийн эгнээнд аваачих боломж. Харин одоо генсекийн албан тушаалаа өгөөд нэг сайдын алба уруу очиж байвал энэ боломж үгүй болно. Хэчнээн мундаг далдаас удирддаг байсан ч гэсэн нүүрний эгнээнд байгаа ялагч л бүгдийг авдаг улс төрийн бичигдээгүй хуультайг бид бүгд мэднэ шүү дээ

-МАХН гэх нэрээ МАН-д алдсаныхаа дараа энэ шийдвэрээс болж манай нам сонгуульд ялагдвал би улс төрийн хариуцлага хүлээнэ гэж байсан билүү, У.Хүрэлсүх чинь?

-У.Хүрэлсүх “удирдагч хүн бие сайтай байх ёстой гээд спортоор хичээллэдэг” гэж телевизийн нэвтрүүлгээр ярьсан тухай твиттерчид ярьж байсан. Удирдагч хүн хамгийн гол нь тархи сайтай байх ёстой. Түүний тархинаас гарах үг, үйлдэл бүхэн олон нийтийн, иргэдийн хувь заяанд нөлөөлдөг, шийдвэртэй холбоотой болохоор тэр. Түүний энэ үгийг бүгд л мэддэг, хэвлэлүүд ч хөндөөд эхэлсэн байна билээ. Ярьснаас буцталаа шийдвэр гаргаж буйн цаад шалтгаан нь өөрөөс нь шалтгаалаагүй ч байж бас болно. Цаг хугацаа бүгдийг харуулах биз дээ. 

-У.Хүрэлсүхийн оронд хэн генсек хийх бол. Ер нь ямар хүн?

-Мэдэхгүй ээ /инээв/. Би энэ талаар бол жирийн л нэг иргэний хэмжээндээ мэдээлэлтэй шүү дээ. Яах вэ, сонгуульд МАН-ын дэмжлэг сул байгаа, дотоодын фракцуудын зөрчил нэмэгдэж байгаа үед С.Баяр шиг л хүн тэдэнд хэрэгтэй байгаа нь бол тодорхой.

Б.ЭНХМАНДАХ